ادعیه وقت طلوع و غروب آفتاب
آگاه باش ایدک الله که تشویق و ترغیب بسیارى بر محافظت این دو وقت در آیات و اخبار آمده، بر این اساس، براى این دو وقت دعاها و اذکار بسیارى از رسول خدا و ائمه اطهار صلوات الله علیهم وارد شده که ما در این رساله به ذکر مختصرى از آنها تبّرک مىجوییم. اول: ابن بابویه به سند معتبر، از حضرت امیر مؤمنان علیه السّلام روایت کرده: هرکه پیش از طلوع آفتاف هر یک از سورههاى: توحید و قدر و ایة الکرسى، را یازده مرتبه بخواند، خدا دارایى او را از آنچه مىترسد باز مىدارد. و نیز فرمود: هرکه قل هو الله و قدر را پیش از طلوع آفتاب بخواند، در آن روز گناهى به او نرسد، هرچند شیطان بر این امر سخت بکوشد. دوم: کلینى و ابن بابویه، و شیخ طوسى، و دیگران، به سندهاى معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کردهاند، بر هر مسلمان فرض است که ده مرتبه پیش از طلوع آفتاب، و ده مرتبه پیش از غروب خورشید، این دعا را بخواند:
لا اِلهَ اِلّا اللهُ وَحْدَهُ لاشَریکَ لَهُ لَهُ الْمُلْکُ وَ لَهُ الْحَمْدُ یُحْیى وَ یُمیتُ وَ هُوَ حَىُّ لایَمُوتُ بِیَدِهِ الْخَیْرُ وَ هُوَ عَلى کُلِّ شَىْءٍ قَدیرٌ
معبودى جز خدا نیست، شریکى برایش نمىباشد، فرمانروایى و ستایش خاص اوست، زنده مىکند و مىمیراند، و او زندهاى است که هرگز نمىمیرد، خیز تنها بدست اوست، و او بر هر کارى تواناست
و در بعضى از روایات آمده است: یحیى و یمیت و یمیت و یحیى و در چند روایت جمله و هو حى لا یموت بیده الخیر نیامده ولى در بعضى روایات آمده. و ظاهرا همه خوب است، و اگر همه صورتها را بگوید بهتر است، و در بعضى از روایات وارد شده اگر ترک شود لازم است قضا کنید، و در بعضى روایات آمده: این کفاره گناهان او در آن روز است. سوم: ابن بابویه و دیگران به سندهاى بسیار معتبر از حضرت زین العابدین و حضرت صادق علیها السّلام روایت کردهاند: هرکه در شام صد مرتبه اللّ اکبر بگوید، مانند این است که صد بنده را آزاد کرده باشد، و به صند صحیح دیگر از حضرت باقر علیه السّلام روایت شده: هرکه پیش از طلوع آفتاب صد مرتبه، و قبل از غروب آن صد مرتبه الله اکبر بگوید، خداى کریم براى او همانند پاداش کسىکه صد بنده را آزاده کرده باشد مىنویسد، و هرکه ده بار سبحان الله و بحمده بگوید، خدا ده حسنه براى او مىنویسد، و هرکه بیشتر بگوید، براى او بیشتر نوشته مىشود. چهارم: ابن بابویه به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده: رسول خدا صلى الله علیه و آله فرمود: غرفهاى چند در بهشت است، که ظاهر آنها از درون، و درون آنها از بیرون نمایان است، و از امّت من کسى در آنها ساکن مىشود، که سخن نیک گوید، و به مردم طعام بخوراند، و به هر که رسد سلام کند، و در شب هنگامى که مردم در خوابند نماز بجا آورد، آنگاه فرمود: کلام نیک آن است که در صبح و شام ده بار بگوید: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر و نیز در کتاب «محاسن» برقى به سند صحیح از حضرت باقر علیه السّلام روایت شده: حضرت رسول صلى الله علیه و آله به مردى رسید که باغى را براى خود احداث مىکرد، حضرت ایستاد و فرمود: مىخواهى تو را بر باغى راهنمایى کنم، که اصلش از این باغ ثابتتر، و میوهاش زودرستر، و نیکو‌تر و پایدار‌تر باشد؟ گفت: آرى یا رسول الله، فرمود: در صبح و شام بگو: سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر که به عدد هر تصبیحى برایت در بهشت درختها از انواع میوهها غرس مىکنند، و اینهاست باقیات صالحات، که خدا در قرآن فرموده: «نیکو‌تر و پایدارترند از دارایى دنیا». پنجم: ابن بابویه به سند معتبر از حضرت امیر مؤمنان علیه السّلام روایت کرده: هرکه نزدیک به شام، یا پس از شام سه مرتبه این آیه را بخواند، در آن شب خیرى از او فوت نمىشود، و جمیع شرور از او دور مىشود. و همچنین است، هرگاه هنگام صبح بگوید:
فَسُبْحانَ اللهِ حینَ تَمْسُونَ وَ حینَ تُصْبِحُونَ وَ لَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَ عَشِیّاً وَ حینَ تُظْهِرُونَ
تنزیه خداى را هنگامى که شام کنید، و زمانى که صبح نمایید، و براى اوست ستایش در آسمانها و زمین و شب، و وقتى که ظهر مىکنید
ششم: برقى در کتاب «محاسن» به سند موثّق از حضرت رضا علیه السّلام روایت کرده: هرکه در صبح، و در شام سه مربته بگوید: بسم الله الرّحمن الرّحیم لا حول و لا قوّة الا بالله نترسد از شیطان و نه از پادشاه و نه از خوره و نه از پیسى، و حضرت فرمود: من صد مرتبه مىگویم، و در تعقیب نماز صبح و شام هفت مرتبه، روایت شده، چنانکه قبلا گذشت. هفتم: به سند معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده: مردى از انصار، چند روزى خدمت رسول خدا صلى الله علیه و آله نرسید، حضرت از او پرسید: به چه علت در این چند روز، از ما، غایب بودى؟ گفت: به سبب تنگدستى و طول بیمارى، حضرت فرمود: مىخواهى به تو دعایى را تعلیم کنم که چون بخوانى تنگدستى و بیمارى از تو برطرف شود؟ گفت: آرى یا رسول الله. فرمود: صبح و شام این دعا را بخوان:
لا حَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلّا بِاللهِ تَوَکَّلْتُ عَلَى الْحَىِّ الَّذى لایَمُوتُ وَالْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى لَمْ یَتَّخِذْ وَلَداً وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ شَریکٌ فِى الْمُلْکِ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ وَلِىُّ مِنَ الذُّلِّ وَ کَبِّرْهُ تَکْبیراً
جنبش و نیرویى نیست جز به خدا، توکّل کردم بر زندهاى که هرگز نمىمیرد، و ستایش خداى را که فرزندى نگرفته، و براى او شریکى در فرمانروایى نیست، و نبود برایش سرپرستى از خوارى، و بزرگش شمار بزرگشمردنى شایسته
هشتم: در بسیارى از روایات معتبر از حضرت صادق علیه السّلام روایت شده: پیش از طلوع و غروب آفتاب ده مرتبه بگو:
اَعُوذُ بِاللهِ السَّمیعِ الْعَلیمِ مِنْ هَمَزاتِ الشَّیاطینِ وَ اَعُوذُ بِاللهِ اَنْ یَحْضُرُونِ اِنَّ اللهَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ
پناه مىبرم به خداى شنواى دانا، از وسوسههاى شیاطین، و پناه مىبرم به خدا از اینکه نزد من حاضر شوند، به درستى که خدا شنوا و داناست
و در پارهاى از روایات چنین آمده و اعوذ بکّ ربّ ان یحضرون و در بعضى از روایات استعیذ بالله السّمیع من الشّیطان الرّجیم و اعوذ بالله ان یحضرون نهم: در کتاب «فلاح السائل» از امام صادق علیه السّلام روایت کرده: شما را چه چیزى مانع است از اینکه در هر صبح و شام این دعا را سه مرتبه بخوانید:
اَللّهُمَّ مُقَلِّبَ الْقُلُوبِ وَالاَْبْصارِ ثَبِّتْ قَلْبى عَلى دینِکَ وَلاتُزِغْ قَلْبى بَعْدَ اِذْ هَدَیتَنى وَهَبْ لى مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَةً اِنَّکَ اَنْتَ الْوَهّابُ وَاءَجِرْنى مِنَ النّارِ بِرَحْمَتِکَ اَللّهُمَّ امْدُدْلى فى عُمْرى وَ اَوْسِعْ عَلَىَّ فى رِزْقى وَانْشُرْ عَلَىَّ مِنْ رَحْمَتِکَ وَ اِنْ کُنْتُ عِنْدَکَ فى اُمِّ الْکِتابِ شَقِیّاً فَاجْعَلْنى سَعیداً فَاِنَّکَ تَمْحُوما تَشآءُ وَ تُثْبِتُ وَ عِنْدَکَ اُمُّ الْکِتابِ
خدا اى زیرورو کننده دلها و دیدها، دلم را بر دینت ثابت بدار، و دلم را پس از اینکه هدایت نمودى منحرف مساز، و از نزد خود رحمتى به من ببخش، به درستى که تو بسیار بشخندهاى، و از آتش پناهم ده به رحمتت، خدایا عمرم را طولانى گردان، و در روزىام به من وسعت ده، و بر من بگستران از رحمتت، و اگر در امّ الکتاب [لوح محفوظ] نزد تو بدبختم، مرا خوشبخت فرما، زیر که تو محو مىکنى هرچه را بخواهى، و هرچه را بخواهى پابر جایش مىنمایى، و امّ الکتاب نزد توست
دهم: شیخ طوسى و سیّد بن طاووس از رسول خدا صلى الله علیه و آله روایت کردهاند: هرکه صبح و شام یک مرتبه بگوید: سبحان الله و بحمد سبحان الله العظیم حق تعالى فرشتهاى را با بیلى از نقره به سوى بهشت روانه مىکند تا براى او در زمین بهشت که از مشک ناب است درختانى غرس کند، و دیوارى دور آن قرار دهد، و درى بر آن نصب کند، و بر آن در بنویسد: این بوستان فلان فرزند فلان است، و سیّد به روایت معتبر دیگرى از حضرت صادق علیه السّلام نقل کرده: هرکه این تسبیح را، در غیر مقام تعجب بگوید [عدهاى در برخورد به پیشآمدها و حوادث، از باب تعجب فریاد مىزنند: سبحان الله، که از ظاهر روایت استفاده مىشود ثوابى که ذکر شده براى اینگونه تسبیح گفتن نیست] حق تعالى هزار گناه او را محو مىکند، و هزار حسنه برایش ثبت مىنماید، و هزار شفاعت براى وى مىنویسد، و هزار درجه براى او بلند گرداند، و براى او از این کلمه مرغ سپیدى بیافریند، که تا روز قیامت مشغول به این تسبیح باشد، و ثوابش براى او نوشته شود. یازدهم: قطب راوندى از حضرت امیر مومنان علیه السّلام روایت کرده: حضرت رسول صلى الله علیه و آله فرموده: هرکه صبح کند، و چهار نعمت خدا را یاد نکند، مىترسم نعمت خدا از دست او برود:
اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى عَرَّفنى نَفْسَهُ وَ لَمْ یَتْرُکْنى عَمْیانَ الْقَلْبِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى جَعَلَنى مِنْ اُمَّةِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى جَعَلَ رِزْقى فى یَدَیْهِ وَ لَمْ یَجْعَلْ رِزْقى فى اَیْدى النّاسِ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى سَتَرَ ذُ نُوبى وَ عُیُوبى فَلَمْ یَفْضَحْنى بَیْنَ الْخَلایِقِ
ستایش خداى را که خودش را به من شناساند، و مرا کوردل رها نکرد، ستایش خداى را که مرا از امّت محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) قرار داد، ستایش خداى را که روزى مرا در دست عنایت خودش قرار داد، و در دست مردم نگذاشت، ستایش خدا را که گناهان و عیوبم را بپوشاند، و مرا در میان مردم رسوا نساخت
دوازدهم: در کتاب «بلد الأمین» از سلمان فارسى روایت کرده: هر بندهاى که صبح کند سه مرتبه بگوید:
اَلْحَمْدُللهِ رَبِّ الْعالَمینَ اَلْحَمْدُ لِلّهِ حَمْداً کَثیراً طَیِّباً مُبارکاً فیهِ
ستایش خداى را پروردگار جهانیان، ستایش خداى را ستایشى بسیار پاکیزه مبارک
حق تعالى هفتاد نوع بلا را از او برگیرد که کمترین آنها اندوه باشد. سیزدهم: شیخ کلینى به سند معتبر از حضرت باقر علیه السّلام روایت کرده: چون صبح کنى بگو:
اَصْبَحْتُ بِاللهِ مُؤمِناً عَلى دینِ مُحَمَّدٍ وَسُنَّتِهِ وَدینِ عَلِی وَ سُنَّتِهِ وَ دینِ الاَْوصِیآءِ وَ سُنَّتِهِمْ آمَنْتُ بِسِّرِهِمْ وَ عَلانِیَتِهِمْ وَ شاهِدِهِمْ وَ غائِبِهِمْ وَ اَعُوذُ بِاللهِ مِمَّا اسْتَعاذَ مِنْهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ عَلِىُّ عَلَیْهِ السَّلامُ وَالاَْوْصیآءُ عَلَیْهِمُ السَّلامُ وَاَرْغَبُ اِلَى اللهِ فیما رَغِبُوا اِلَیْهِ وَلاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلّا بِاللهِ
صبح کردم به یارى خدا، مؤمن بر دین محمد و روش او، و دین على و روش او، و دین اوصیأ و روش او، و دین جانشینان ایشان و روش آنها، ایمان آوردم به پنهان و پیدایشان، و حاضر و غایبشان، و پناه مىبرم به خدا، از آنچه که پناه برد از آن رسول خدا (درود خدا بر او و خاندانش) و على (درود خدا بر او) و جانشیان ایشان، و رغبت به خدا مىکنم، در آنچه آنان به سوى او رغبت نمودند، و جنبش و نیرویى نیست جز به خدا
چهاردهم: شیخ کلینى به سند معتبر از امام باقر علیه السّلام براى خواند این دعا بعد از صبح، پیش از طلوع آفتاب، فضیلت بسیار نقل کرده:
اَللهُ اَکْبَرُ اَللهُ اَکْبَرُ کَبیراً وَ سُبْحانَ اللهِ بُکْرَةً وَ اَصیلاً وَالْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ کَثیراً لاشریکَ لَهُ وَ صَلَّى اللهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ
خدا بزگتر است، خدا بزرگتر است، در کمال بزرگى، و منزّه است خدا، در بامداد و پسین، و ستایش بسیار خداى را پروردگار جهانیان، شریکى براى او نیست، و درود خدا بر محمّد و خاندانش
پانزدهم: در کتاب بلد الأمین از حضرت صادق علیه السّلام روایت کرده: هرکه در صبح این دعا را سه مرتبه بخواند، تا شام بلایى به او نرسد، و اگر در شام بخواند، تا صبح بلایى او را در نگیرد:
بِسْمِ اللهِ الَّذى لایَضُرُّ مَعَ اِسْمِهِ شَىْءٌ فِى الاَْرْضِ وَلا فِى السَّمآءِ وَ هُوَ السَّمیعُ الْعَلیمُ
به نام خدایى که زیان نرساند، با نام او چیزى در زمین، و نه در آسمان، و او شنوا و داناست
شانزدهم: کلینى و ابن بابویه و دیگران به سندهاى موثّق و معتبر از حضرت باقر علیه السّلام روایت کردهاند: حق تعالى حضرت نوح را بنده بسیار شاکر نامید، براى اینکه هر صبح و شام این دعا را مىخواند:
اَللّهُمَّ اِنّى اُشْهِدُکَ اَنَّهُ ما اَمْسى وَ اَصْبَحَ بى مِنْ نِعْمَةٍ اَو عافِیَةٍ فى دینٍ اَوْ دُنْیا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لاشَریکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِها عَلَىَّ حَتّى تَرْضى اِلهَنا
خدایا تو را گواه مىگیرم که آنچه در شامگاه و بامداد، نعمت یا سلامت در دین یا در نیا به من رسید از جانب توست، یگانهاى برایت شریکى نیست، تو را ستایش، و تو را سپاس بر آن نعمتها بر من، تا خشنود شوید معبودا
و در بعضى روایات آمده است ده مرتبه مىخواند:
اَللّهُمَّ اِنَّهُ ما اَصْبَحَ بى مِنْ نِعْمَةٍ اَوْ عافِیَةٍ فى دینٍ اَوْ دُنْیا فَمِنْکَ وَحْدَکَ لاشَریکَ لَکَ لَکَ الْحَمْدُ وَ لَکَ الشُّکْرُ بِها عَلَىَّ حَتّى تَرْضى وَ بَعْدَ الرِّضا
خدایا آنچه در صبح از نعمت یا سلامت در دین یا دنیا به من رسید، از جانب تو است، یگانهاى، برایت شریکى نیست، به آن نعمتها بر من تو را ستایش و تو را سپاس، تا خشنود شوى و فوق خشنودى
و هر دو بیان خوب است