"""کیفیت نماز شب، پنج آیه آل عمران"""
به صورت آسان و محتضر، که ان شاء اللّ تعالى همه کس بتواند بجا آورد این است که چون از خواب برخاست، براى خداى متعالى سجده کند، و خوب است در این حال، یا در حال برداشتن سر از سجده، بگوید:
اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذى اَحْیانى بَعْدَ ما اَماتَنى وَ اِلَیْهِ النُّشُورُ اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى رَدَّ عَلَىَّ رُوحى لاَِحْمَدَهُ وَاَعْبُدَهُ
ستایش خداى را که زندهام کرد، پس از آنکه مرا می‌راند، و بازگشت همه پس از مرگ به سوى اوست، ستایش خداى را که روحم را بازگرداند، تا او را ستایش نموده و بندگى کنم
و چون برخاست و ایستاد بگوید:
اَللّهُمَّ اَعِنّى عَلى هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ وَسِّعْ عَلَىَّ الْمَضْجَعَ وَارْزُقْنى خَیْرَما بَعْدَ الْمَوْتِ
خدایا بر هراس آن جهان یارىام ده، و بر من وسعت بخش قبر را، و خیر آنچه پس از مردن است نصیبم کن
و چون صداى خروس شنید بگوید:
سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِکَةِ وَالرُّوحِ سَبَقَتْ رَحْمَتُکَ غَضَبَکَ لا اِلهَ اِلّا اَنْتَ عَمِلْتُ سُوءً وَظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى اِنَّهُ لایَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلّا اَنْتَ فَتُبْ عَلَىَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحیمُ
بسیار منزّه و مقدّس است پروردگار فرشتگان و روح، رحمتت بر خشمت پیشى گرفته، معبودى جز تو نیست، بد کردم، و به خود ستم نمودم، پس مرا بیامرز، به درستى که گناهان را جز تو نیامرزد، توبهام را بپذیر، که تو بسیار توبهپذیر و مهربانى
چون به اطراف آسمان نگاه کند بخواند:
اَللّهُمَّ اِنَّهُ لایُوارى مِنْکَ لَیْلٌ ساجٍ وَلاسَمآءٌ ذاتُ اَبْراجٍ وَلا اَرْضٌ ذاتُ مِهادٍ وَلاظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ وَ لابَحْرٌ لُجِّىُّ تُدْلِجُ بَیْنَ یَدَىِ الْمُدْلِجِ مِنْ خَلْقِکَ تُدْلِجُ الرَّحْمَةَ عَلى مَنْ تَشآءُ مِنْ خَلْقِکَ تَعْلَمُ خآئِنَةَ الاَْعْیُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ غارَتِ النُّجُومُ وَنامَتِ الْعُیُونُ وَ اَنْتَ الْحَىُّ الْقَیُّومُ لا تَاْخُذُکَ سِنَةٌ وَلانَوْمٌ سُبْحانَ اللهِ رَبِّ الْعالَمینَ وَ اِلهِ الْمُرْسَلینَ وَالْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمینَ
خدایا تو را باز نمىدارد و شب تار، و نه آسمان داراى ستارگان و نه زمین گسترده، و نه تاریکىهایى که بعضى از آنها بر فراز بعضى دیگرند، و نه دریاى عمیق متراکم از آب از اینکه به شبروان در مسیر عبادت از عنایاتت مرحمت کنى، و رحمت را به هر که از آفریدگانت بخواهى عطا فرمایى، خیانت چشمها، و آنچه را سینهها پنهان مىکند مىدانى، پنهان شدند ستارگان، و دیدهها به خواب رستند، و تو زنده و پابرجایى، چرت و خواب تو را فرو نگیرد، منزّه است خدا، پروردگار جهانیان، و معبود رسولان، و ستایش خدى را پروردگار جهانیان
آنگاه پنج آیه سوره آل عمران را بخواند:
اِنَّ فى خَلْقِ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّیْلِ وَالنَّهارِ لاَ یاتٍ لاِ وُلىِ الاَْلْبابِ الَّذینَ یَذْکُروُنَ اللهَ قِیاماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ یَتَفَکَّرُونَ فى خَلْقِ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَکَ فَقِنا عَذابَ النّارِ رَبَّنا اِنَّکَ مَنْ تُدْخِلِ النّارَ فَقَدْ اَخْزَیْتهَ وَ ما لِلظّالِمینَ مِنْ اَنْصارٍ رَبَّنا اِنَّنا سَمِعْنا مُنادِیاً یُنادى لِلاْیمانِ اَنْ امِنُوا بِرَبِّکُمْ فَآمَنّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُ نُوبَنا وَ کَفِّرْ عَنّا سَیِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الاَْبْرارِ رَبَّنا وَ اتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى رُسُلِکَ وَلاتُخْزِنا یَوْمَ الْقِیمَةِ اِنَّکَ لاتُخْلِفُ الْمیعادَ
به درستى که در آفرینش آسمانها و زمین، و رفتوآمد شب و روز، نشانههایى است براى صاحبان خرد، آنانکه خدا را در حال ایستاده و نشسته و پهلو خفته یاد مىکنند، و در آفرینش آسمانها و زمین اندیشه مىنماید، پروردگارا این همه را به ناحق نیافریدى، منزّهى تو، ما را از عذاب دوزخ حفظ کن، پروردگارا هرکه تو وارد آتش دوزخ کنى به یقین او را رسوا نمودهاى، و براى ستمکاران یاورى نیست. پروردگارا شنیدم فریاد کنندهاى براى ایمان فریاد مىزند به پروردگارتان ایمان بیاورید، پس ما ایمان آوردیم، پروردگارا گناهان ما را بیامرز، و بدىهاى ما را بپوشان، و ما را همرا نیکان بمیران، پروردگارا آنچه بر رسولانت وعده کردى به ما عنایت کن، و در قیامت ما را رسوا مکن، که تو هرگز خلف وعده نمىکنى
هرگاه خواست به جانب عبادت رو کند، و او را نیازى به تخلىّ [قضاى حاجت] باشد آن را پیش اندازد، و چون از بیت الخلا درآید به مسواک آغاز کند، پس از آن وضوى کامل بگیرد، و خود را خوشبو سازد، آنگاه به نماز شب برخیزد که ابتداى وقت آن نیمه شب است، و هرچه به طلوع صبح صادق نزدیکتر شود، بهتر است، و اگر صبح طلوع کند، درحالىکه چهار رکعت آن را بجا آورده، بقیه را با «حمد» تنها بجا آورد، در هر صورت زمانى که براى نماز شب برخاست، هشت رکعت به قصد نماز شب شروع مىکند، و پس از هر دو رکعت سلام مىدهد، و خوب است در دو رکعت اول در هر رکعت پس از سوره «حمد» سى مرتبه سوره توحید بخواند، تا از نماز فارغ شود درحالىکه بین او و خداى عزّ و جلّ گناهى نباشد، یا آنکه در رکعت اوّل آن سوره «توحید» و در رکعت دوم قل یا ایّها الکافرون بخواند، و در شش رکعت دیگر «حمد» و هر سورهاى که می‌لش باشد، و در هر رکعتى «حمد» و «توحید» نیز کافى است، و اکتفا به سوره «حمد» تنها هم جایز مىباشد، و چنانکه قنوت در نمازهاى واجب مستحبّ است در رکعت دوم از نمازهاى نافله هم مستحبّ است، و در قنوت سه مرتبه سبحان الله گفتن کفایت مىکند. یا اینکه گفته شود:
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا وَ عافِنا وَاعْفُ عَنّا فِى الدُّنْیا وَ الاْخِرَةِ اِنَّکَ عَلى کُلِّشَىْءٍ قَدیرٌ
خدایا بیامرز ما را و به ما رحم کن، و به ما عافیت ده، و در دنیا و آخرت از ما درگذر، به درستى که تو بر هرچیز توانایى
و یا اینکه بگوید:
رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّکَ اَنْتَ الاَْعَزُّ الاَْجَلُّ الاَْکْرَمُ
پروردگارا، بیامرز، و رحم کن، و از آنچه مىدانى درگذر، به درستى که تو عزیز‌تر و بزرگتر و گرامىترى
روایت شده: حضرت موسى بن جعفر علیهما السّلام هنگامى که در شب تاریک، در محراب عبادت مىایتساد چنین مىخواند: اللهمّ انّک خلقتنى سویّا... و این دعا دعاى پنجاهم صحیفه کامله است. چون از هشت رکعت نماز شب فارغ شود، دو رکعت نماز شفع، و یک رکعت نماز و‌تر بجا آورد، و در این سه رکعت پس از سوره «حمد» سوره «توحید» بخواند تا به منزله یک ختم قرآن باشد، زیرا سوره توحید ثلث قرآن است، یا آنکه در نماز شفع در رکعت اول سوره «حمد» و قل اعوذ بربّ النّاس، و در رکعت دوم سوره «حمد» و «قل اعوذ بربّ الفلق» را بخواند و چون از نماز شفع فارغ گشت مستحبّ است بخواند: الهى تعرّض لک فى هذا اللّیل المتعرضون و این دعایى است که در اعمال نیمه شعبان در کتاب مفاتیح الجنان ذکر شد. پس از نماز شفع، براى خواندن یک رکعت نماز و‌تر برخیزد، و در آن یک رکعت سوره «حمد» و سوره توحید بخواند، یا آنکه پس از حمد سه مرتبه سوره توحید و یک مرتبه سورههاى الفلق و النّاس را قرائت کند، سپس براى قنون دست بردارد، و هر دعایى را که مىخواهد بخواند. شیخ طوسى فرموده: دعاهایى که در این قنوت خوانده مىشود، آنقدر زیاد است که شمرده نمىشود، ولى مقیّد به این وقت نیست، که خلافش جایز نباشد، انسان مستحبّ است در قنوت نماز و‌تر، براى ترس از خدا، و بیم از عقاب پروردگار گریه یا تباکى [یعنى خود را به گریه واداشتن یا اظهار گریه کردن] کند، و براى برادران مؤمن دعا کند، و ذکر چهل نفر مؤمن مستحب است، به درستى که دعا کننده براى چهل مؤمن دعایش ان شاء الله مستجاب مىشود، و نیز دعا کند به آنچه بخواهد شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه آورده: رسول خدا صلى الله علیه و آله در قنوت نماز و‌تر مىخواند:
اَللّهُمَّ اهْدِنى فیمَنْ هَدَیْتَ وَ عافِنى فیمَنْ عافَیْتَ وَ تَوَلَّنى فیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَ بارِکْ لى فیما اَعْطَیْتَ وَقِنى شَرَّ ما قَضَیْتَ فَاِنَّکَ تَقْضى وَلایُقْضى عَلَیْکَ سُبْحانَکَ رَبَّ الْبَیْتِ اَسْتَغْفِرُکَ وَ اَتُوبُ اِلَیْکَ وَ اوُمِنُ بِکَ وَاَتَوَکَّلُ عَلَیْکَ وَلاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلّا بِکَ یا رَحیمُ
خدایا هدایتم کن در زمره آنانکه هدایت کردى، و عافیتم ده در گروه آنانکه عافیت دادى، و سرپرستىام فرما در جمع آنانکه سرپرستى کردى، و مرا در آنچه عطا کردى برکت ده، و از شرّ آنچه حکم نمودى نگاهم بدار، به درستى که تو حکم کنى، و علیه تو حکم نشود، منزّهى تو، اى پروردگار کعبه از تو آمرزش مىخواهم، و به سوى تو باز مىگردم، و به تو ایمان مىآورم، و بر تو توکّل مىکنم، و جنبش و نیرویى نیست، جز به تو اى مهربان
و شایسته است، هفتاد مرتبه بگوید:
اَسْتَغْفِرُاللهَ رَبّى وَ اَتُوبُ اِلَیْهِ
از خدا طلب آمرزش مىجویم و به سوى او باز مىگردم
و سزاوار است دست چپ را به دعا برداشته، و استغفار را با دست راست شماره کند. روایت شده: رسول خدا صلى الله علیه و آله در نماز و‌تر هفتاد مرتبه استغفار مىکرد، و هفت مرتبه مىگفت:
هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ
این است مقام پناهبرنده به تو از آتش پروردگار مرا بیامرز، العفو
و همچنین روایت شده: حضرت سجاد علیه السّلام به هنگام سحر، در نماز و‌تر سیصد مرتبه مىگفت: العفو العفو و سپس بگوید:
رَبِّ اغْفِرْلى وَارْحَمْنى وَ تُبْ عَلىَّ اِنَّکَ اَنْتَ التَّوّابُ الْغَفُورُ الرَّحیمُ
و به من رحم کن، و توبهام را بپذیر، به درستى که تو بسیار توبهپذیر و آمرزنده و مهربانى
شایسته است قنوت را طولانى کند، و زمانى که از قنوت فارغ مىشود، به رکوع رود، و چون سر از رکوع بردارد این دعا را که شیخ طوسى در کتاب «تهذیب» از حضرت موسى بن جعفر علیه السّلام روایت کرده بخواند:
هذا مَقامُ مَنْ حَسَناتُهُ نِعْمَةٌ مِنْکَ وَ شُکْرُهُ ضَعیفٌ وَ ذَنْبُهُ عَظیمٌ وَ لَیْسَ لِذلِکَ اِلّا رِفْقُکَ وَ رَحْمَتُکَ فَاِنَّکَ قُلْتَ فى کِتابِکَ الْمُنْزَلِ عَلى نَبِیِّکَ الْمُرْسَلِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ کانُوا قَلیلاً مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُونَ وَبِالاَسْحارِهُمْ یَسْتَغْفِرُونَ طالَ هُجُوعى وَ قَلَّ قِیامى وَ هذَا السَّحَرُ وَ اَ نَا اَسْتَغْفِرُکَ لِذُنُوبى اِسْتِغْفارَ مَنْ لایَجِدُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَلا نَفْعَاً وَلا مَوْتاً وَلاحَیوةً وَلا نُشُوراً
اینجایگاه کسى است که حسناتش نعمتى از تو، شکرش ضعیف، و گناهش بس بزرگ است، و براى آن جز نرمى و رحمتت چیزى نیست، به درستى که تو در کتاب نازل شده بر پیامبر مرسلت (درود خدا بر او و خاندانش) فرمودى: «چنین بودند که اندکى از شب را مىخوابیدند، و در سحرها درخواست آمرزش مىکردند» ولى خواب من طولانى بود، و بیدارى شبم کم بود، و این است سحر، و من از تو براى گناهانم آمرزش مىخواهم، آمرزش خواهى کسىکه براى خود نمىیابد زیانى و نه سودى، و نه مرگى و نه حیاتى، و نه برانگیختنى
آنگاه به سجده رود، و نماز را تمام کند، و پس از سلام تسبیح حضرت زهرا علیها السّلام را بگوید، و بخواند:
اَلْحَمْدُ لِرَبِّ الصَّباحِ الْحَمْدُ لِفالِقِ الاِْصْباحِ
ستایش از آن پروردگار بامداد است، ستایش از آن شکافنده سپیده است
و سه مرتبه بگوید:
سُبْحانَ رَبِّىَ الْمَلِکِ الْقُدُّوسِ الْعَزیزِ الْحَکیمِ
منزّه است پروردگارم، آن فرمانرواى بس مقدّس و عزیز و حکیم
سپس بگوید:
یا حَىُّ یا قَیُّومُ، یا بَرُّ یا رَحیمُ یا غَنِىُّ یا کَریمُ اُرْزُقْنى مِنَ التِّجارَةِ اَعْظَمَها فَضْلاً وَ اَوْ سَعَها رِزْقاً وَ خَیْرَها لى عاقِبَةً فَاِنَّهُ لا خَیْرَ فیما لا عاقِبَةَ لَهُ
اى زنده، اى پاینده، اى نیکوکار، اى مهربان، اى توانگر، اى کریم، مرا از تجارت نصیب ده در فزونى بزرگترینش را، در روزى فراخترینش را، و در عاقبت بهترین را، زیرا در آنچه عاقبتى برایش نیست، خیرى هم نیست
و سزاوار است پس از این، دعاى حزین را بخواند: «اناجیک یا موجود فى کلّ مکان...» آنگاه به سجده رود، و پنج مرتبه بگوید: «سبّوح قدّوس، ربّ الملائکة و الرّوح»، سپس بنشیند و ایة الکرسى بخواند، باز به سجده رود و سبّوح قدوس را پنج مرتبه بخواند