پیاده رفتن شاه عباس به مشهد

چهارم: صاحب «مطلع الشمس» نقل کرده: در بیست‏وپنجم ذو الحجة سال هزار وشش، شاه عباس اول وارد مشهد مقدس شد، مشاهد کرد، عبد المؤمن خان اوزبکى حرم مطهر را غارت کرده، و غیر از محجّر طلا چیز دیگرى در آنجا نگذاشته، در بیست‏وهشتم ذو الحجة از مشهد به هرات رفت، و هرات را به ایران بازگرداند و پس از ساماندهى آنجا، به مشهد بازگشت و یک ماه در آنجا ماند، و صحن مقدّس را مرمّت کرد، و خدّام بارگاه مبارک‏ را مورد احسان و لطف خویش قرار داد، و به عراق بازگشت، و در اواخر سال هزاوهشت، دوباره به مشهد مقدّس‏ رفته، زمستان را در آنجا گذرانید، و خدمت افتخارى آستانه را خود به گردن گرفت و مشغول بود، چنان‏که شبى با قیچى‏ سر شمعها را مى‏گرفت، شیخ بهایى علیه الرحمه «بالبداهه» این ربعاى را سرود:

پیوسته بود ملائک علیّین پروانه شمع روضه خلد آیین

مقراض به احتیاط زن اى خادم ترسم ببرى شهپر جبریل امین

و در سال هزارونه، بنا به نذرى که شاه عباس کرده بود تا پیاده به مشهد برود، پیاده به مشهد مشرّف شد، و آن مسافت‏ دور را در بیست‏وهشت روز طى کرد. صاحب تاریخ «عالم‏آرا» این اشعار را به همین مناسبت نگاشته است:

غلام شاه مردان شاه عباس شه والا گهر خاقان امجد

به طوف مرقد شاه خراسان پیاده رفت با اخلاص بى‏حدّ

تا آنجا که گفته است:

پیاده رفت شد تاریخ رفتن ز اصفاهان پیاده تا به مشهد

چون به مشهد مقدّس رسید، صحن مبارک را وسعت داد، و ایوان على شیر، که درگاه روضه متبرکه از آنجا بوده، و در یک گوشه صحن قرار داشت و بد نما بود، در وسط قرار داد، و ایوانى برابر آن در طرف دیگر ساخت و خیابانى از دروازه غربى شهر تا شرقى طرح کرد که از هر طرف به صحن رسیده از میان ایوانها بگذشت و چشمه‏ها و قناتها احداث کرد و به شهر آورد، و نهرى از میان خیابان و حوضى بزرگ در وسط ایجاد کرد، که آب از حوض گذشته به خیابان شرقى جارى گردد، و در بناهاى مذکور کتیبه‏ها به خط میرزا محمّد رضا «صدر الکتاب» و علیرضا عبّاسى و محمّد رضا امامى رسم شد و بارگاه مطهّر را به طلا تذهیب کرد، چنان‏که در کتیبه بارگاه مطهر به آن اشاره شده و نوشته آن کتیبه چنین است: