بقیه اعمال شب اول
چهارم: با همسر خویش نزدیکى کند، و این عمل از ویژگیهاى این ماه است، وگرنه نزدیکى با همسر در شب اول ماههاى دیگر مکروه است. پنجم: غسل شب اول ماه را انجام دهد. روایت شده: هرکه در شب اول ماه رمضان غسل کند، تا ماه رمضان آینده بدنش دچار خارش نشود. ششم: اگر بتواند در نهر جارى غسل کند، و سى کف آب بر سر بریزد که تا ماه رمضان آینده با طهارت معنوى باشد. هفتم: مزار امام حسین علیه السّلام را زیارت کند، تا گناهانش ریخته و ثواب حاجیان و اهل عمره آن سال را دریابد. هشتم: از این شب خواندن هزار رکعت نماز این ماه را شروع کند. نهم: در این شب دو رکعت نماز بجا آورد، در هر رکعت سوره «حمد» و سوره «انعام» را بخواند، و از خدا درخواست کند که او را کفایت نماید، و از آنچه از دردهاى مىترسد حفظ کند. دهم: دعاى «اللهمّ ان هذا الشّهر المبارک» را که در اعمال شب آخر ماه شعبان گذشت بخواند. یازدهم: پس از نماز مغرب دستها را بلند کند، و این دعا را که از امام جواد علیه السّلام وارد شده و در کتاب «اقبال» ذکر شده بخواند:
اللهُمَّ یَا مَنْ یَمْلِکُ التَّدْبِیرَ وَ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ یَا مَنْ یَعْلَمُ خَائِنَةَ الْأَعْیُنِ وَ مَا تُخْفِی الصُّدُورُ وَ تُجِنُّ الضَّمِیرُ وَ هُوَ اللَّطِیفُ الْخَبِیرُ اللهُمَّ اجْعَلْنَا مِمَّنْ نَوَى فَعَمِلَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِمَّنْ شَقِیَ فَکَسِلَ وَ لا مِمَّنْ هُوَ عَلَى غَیْرِ عَمَلٍ یَتَّکِلُ اللهُمَّ صَحِّحْ أَبْدَانَنَا مِنَ الْعِلَلِ وَ أَعِنَّا عَلَى مَا افْتَرَضْتَ عَلَیْنَا مِنَ الْعَمَلِ حَتَّى یَنْقَضِیَ عَنَّا شَهْرُکَ هَذَا وَ قَدْ أَدَّیْنَا مَفْرُوضَکَ فِیهِ عَلَیْنَا اللهُمَّ أَعِنَّا عَلَى صِیَامِهِ وَ وَفِّقْنَا لِقِیَامِهِ وَ نَشِّطْنَا فِیهِ لِلصَّلاةِ وَ لا تَحْجُبْنَا مِنَ الْقِرَاءَةِ وَ سَهِّلْ لَنَا فِیهِ إِیتَاءَ الزَّکَاةِ اللهُمَّ لا تُسَلِّطْ عَلَیْنَا وَصَبا وَ لا تَعَبا وَ لا سَقَما وَ لا عَطَبا.
خدایا اى آنکه مالک تدبیر است، و او بر هرچیز تواناست، اى آنکه مىداند خیانت دیدهها را و آنچه را سینهها پنهان مىکنند و نهاد نهان مىسازد، و او لطیف و آگاه است. خدایا ما را از کسانى قرار ده که تصمیم گرفتند آنگاه انجام دادند، و از کسانى قرار مده که تیرهبخت شدند و در نهایت تنبلى کردند و از انانى قرار مده که بر غیر عمل صالح تکیه نمودند. خدایا بدنهاى ما را از بیماریها سلامتى بخش و ما را بر انجام آنچه از عمل بر ما واجب کردهاى یارى ده، تا این ماه از ما سپرى گردد درحالىکه آنچه را در این ماه بر ما واجب نمودهاى ادا کرده باشیم. خدایا ما را بر روزهاش یارى ده، و براى شبزندهدارىاش موفق بدار، و براى نماز در این ماه ما را شاداب گردان، و از قرائت قران محروم مساز، و پرداخت زکات را در این ماه بر ما آسان گردان. خدایا درد مزمن، خستگى، بیمارى، هلاکت را بر ما چیره مکن
اللهُمَّ ارْزُقْنَا الْإِفْطَارَ مِنْ رِزْقِکَ الْحَلالِ اللهُمَّ سَهِّلْ لَنَا فِیهِ مَا قَسَمْتَهُ مِنْ رِزْقِکَ وَ یَسِّرْ مَا قَدَّرْتَهُ مِنْ أَمْرِکَ وَ اجْعَلْهُ حَلالا طَیِّبا نَقِیّا مِنَ الْآثَامِ خَالِصا مِنَ الْآصَارِ وَ الْأَجْرَامِ اللهُمَّ لا تُطْعِمْنَا اِلّا طَیِّبا غَیْرَ خَبِیثٍ وَ لا حَرَامٍ وَ اجْعَلْ رِزْقَکَ لَنَا حَلالا لا یَشُوبُهُ دَنَسٌ وَ لا أَسْقَامٌ یَا مَنْ عِلْمُهُ بِالسِّرِّ کَعِلْمِهِ بِالْأَعْلانِ یَا مُتَفَضِّلا عَلَى عِبَادِهِ بِالْإِحْسَانِ یَا مَنْ هُوَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ وَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ خَبِیرٌ أَلْهِمْنَا ذِکْرَکَ وَ جَنِّبْنَا عُسْرَکَ وَ أَنِلْنَا یُسْرَکَ وَ اهْدِنَا لِلرَّشَادِ وَ وَفِّقْنَا لِلسَّدَادِ وَ اعْصِمْنَا مِنَ الْبَلایَا وَ صُنَّا مِنَ الْأَوْزَارِ وَ الْخَطَایَا یَا مَنْ لا یَغْفِرُ عَظِیمَ الذُّنُوبِ غَیْرُهُ وَ لا یَکْشِفُ السُّوءَ اِلّا هُوَ یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ،
خدایا افطار از روزى حالت را روزى ما کن. خدایا آنچه که از روزىات در این ماه قسمت ما نمودى دست یافتن به آن را براى ما هموار کن، و آنچه را از فرمانت براى ما تقدیر کردهاى آسان کن، و آن را حلال و پاک و پاکیزه از گناهان بوده از گرانباریها و بزهکاریها قرار ده. خدایا به ما مخوران جز غذاى پاک که نه پلید باشد و نه حرام، و روزىات را براى ما حلال گردان، که آلودگیها و درها با آن در نیامیزد، اى که دانایىاش به امور پنهان، همانند دانایىاش به امور آشکار است، اى فضلبخش بر بندگانش به احسان، اى آنکه بر هرچیز تواناست، و به هرچیز دانا و آگاه است، یادت را به ما الهام کن، و از سختى بر ما ما را برکنار دا، ۷و به آسانىات ما را برسان، و به راستى راهنمایمان باش، و به استوارى توفیقمان ده، و از بلا نگاه‌مان بدار. و ما را از بارهاى گران گناهان و خطاها حفظ کن، اى آنکه گناهان بزرگ را جز او نیامرزد، و احدى بدى را جز او برطرف ننماید، اى مهربانترین مهربانان
وَ أَکْرَمَ الْأَکْرَمِینَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَیْتِهِ الطَّیِّبِینَ وَ اجْعَلْ صِیَامَنَا مَقْبُولا وَ بِالْبِرِّ وَ التَّقْوَى مَوْصُولا وَ کَذَلِکَ فَاجْعَلْ سَعْیَنَا مَشْکُورا وَ قِیَامَنَا مَبْرُورا وَ قُرْآنَنَا [وَ قِرَاءَتَنَا] مَرْفُوعا وَ دُعَاءَنَا مَسْمُوعا وَ اهْدِنَا لِلْحُسْنَى [الْحُسْنَى] وَ جَنِّبْنَا الْعُسْرَى وَ یَسِّرْنَا لِلْیُسْرَى وَ أَعْلِ لَنَا الدَّرَجَاتِ وَ ضَاعِفْ لَنَا الْحَسَنَاتِ وَ اقْبَلْ مِنَّا الصَّوْمَ وَ الصَّلاةَ وَ اسْمَعْ مِنَّا الدَّعَوَاتِ وَ اغْفِرْ لَنَا الْخَطِیئَاتِ وَ تَجَاوَزْ عَنَّا السَّیِّئَاتِ وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْعَامِلِینَ الْفَائِزِینَ وَ لا تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَغْضُوبِ عَلَیْهِمْ وَ لا الضَّالِّینَ حَتَّى یَنْقَضِیَ شَهْرُ رَمَضَانَ عَنَّا وَ قَدْ قَبِلْتَ فِیهِ صِیَامَنَا وَ قِیَامَنَا وَ زَکَّیْتَ فِیهِ أَعْمَالَنَا وَ غَفَرْتَ فِیهِ ذُنُوبَنَا وَ أَجْزَلْتَ فِیهِ مِنْ کُلِّ خَیْرٍ نَصِیبَنَا فَإِنَّکَ الْإِلَهُ الْمُجِیبُ وَ الرَّبُّ الْقَرِیبُ [الرَّقِیبُ] وَ أَنْتَ بِکُلِّ شَیْءٍ مُحِیطٌ.
و کریمترین کریمان، بر محمّد و اهل بیت پاکش درود فرست، و روزه ما را پذیرفته بدار، و به نیکى و تقوا پیوندش ده، و همچنین کوشش ما را مورد قدردانى، و شبزندهدارى ما را پذیرفته، و قرائتمان را بالا رفته، و دعایمان را اجابت شده قرار ده، و ما را به عاقبت به خیرى هدایت کن، و از دشوارى برکنارمان بدار، و ما را براى آسانى آماده ساز، و درجاتمان را بالا بر، و حسناتمان را دوچندان کن، و روزه و نماز ما را بپذیر، و دعاهایمان را شنوا باش، خطاهایمان را بیامرز، و از گناهمان درگذر، و ما را از عاملان رستگار قرار ده، و از غضبشدگان و گمراهان قرار مده، تا ماه رمضان از ما سپرى گردد چنانکه روزهها و شبزندهدارىمان را در آن پذیرفته باشى، و کردارمان را در آن پاکیزه، و گناهانمان را در آن مورد آمرزش قرار داده، و سهم ما را در آن از هر خیرى فراوان ساخته باشى، به یقین تویى معبود اجابتکننده دعاها، و پروردگار نزدیک به بندگان و تویى احاطهکننده بر هرچیز
دوازدهم: در این شب دعاى روایت شده از امام صادق علیه السّلام را که در کتاب «اقبال» آمده بخواند:
اللهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ مُنَزِّلَ الْقُرْآنِ هَذَا شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ أَنْزَلْتَ فِیهِ آیَاتٍ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ اللهُمَّ ارْزُقْنَا صِیَامَهُ وَ أَعِنَّا عَلَى قِیَامِهِ اللهُمَّ سَلِّمْهُ لَنَا وَ سَلِّمْنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا فِی یُسْرٍ مِنْکَ وَ مُعَافَاةٍ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ مِنَ الْأَمْرِ الْمَحْتُومِ وَ فِیمَا تَفْرُقُ مِنَ الْأَمْرِ الْحَکِیمِ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ مِنَ الْقَضَاءِ الَّذِی لا یُرَدُّ وَ لا یُبَدَّلُ أَنْ تَکْتُبَنِی مِنْ حُجَّاجِ بَیْتِکَ الْحَرَامِ الْمَبْرُورِ حَجُّهُمْ الْمَشْکُورِ سَعْیُهُمْ الْمَغْفُورِ ذُنُوبُهُمْ الْمُکَفَّرِ عَنْهُمْ سَیِّئَاتُهُمْ وَ اجْعَلْ فِیمَا تَقْضِی وَ تُقَدِّرُ أَنْ تُطِیلَ لِی فِی عُمْرِی وَ تُوَسِّعَ عَلَیَّ مِنَ الرِّزْقِ الْحَلالِ.
خدایا اى پروردگار ماه رمضان، اى فرو فرستنده قرآن، این ماه رمضان است که قرآن را در آن فرود فرستادى، و در آن دلایل روشنى از هدایت و شناسایى حق از باطل فرو فرستادى. خدایا روزه آن را نصیب ما کن، و بر شبزندهدارىاش یارىمان ده، خدایا آن را براى ما سالم بدار، و در آن به ما سلامتى ده و آن را از سوى خویش در آسانى و سلامت کامل از ما تحویل بگیر، و در آنچه حکم مىکنى و مقدّر مىگردانى از فرمان حتمى خویش، و در انچه جدا مىکنى از امر حکیمانهات در شب قدر، از ان حکمى که برگشت نمىپذیرد و دگرگون نمىشود، مقرّر فرما که ما را از حاجیان خانه محترمت بنویسى، آنانکه حجّشان قبول، و سعیشان پذیرفته، و گناهانشان آمرزیده گشته، و بدیهایشان نادیده گرفته شده است. و در آنچه حکم مىکنى و مقدّر مىنمایى مقرّر فرما که عمرم را طولانى گردانى، و از روزى حلالت بر من وسعت بخشى
سیزدهم: دعاى چهلوچهارم صحیفه کامله سجادیه را بخواند. چهاردهم: بخواند عالى «اللهمّ انّ هذا شهر رمضان...» را که سیّد در کتاب «اقبال» نقل فرموده، و دعایى بسیار طولانى است. پانزدهم: بخواند:
اللهُمَّ إِنَّهُ قَدْ دَخَلَ شَهْرُ رَمَضَانَ اللهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضَانَ الَّذِی أَنْزَلْتَ فِیهِ الْقُرْآنَ وَ جَعَلْتَهُ بَیِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَ الْفُرْقَانِ اللهُمَّ فَبَارِکْ لَنَا فِی شَهْرِ رَمَضَانَ وَ أَعِنَّا عَلَى صِیَامِهِ وَ صَلَوَاتِهِ وَ تَقَبَّلْهُ مِنَّا
خدایا هر آینه ماه رمضان وارد شد، ماهى که در آن قرآن را فرو فرستادى، و آن را دلایل آشکارى از هدایت و شناسایى حق از باطل قرار دادى. خداوند در ماه رمضان به ما برکت عطا کن، و بر روزه و نمازهایش یاریمان فرما و آنرا از ما بپذیز
روایت شده رسول خدا صلّى الله علیه و آله وقتى ماه رمضان مىرسید این دعا را مىخواندند. پ شانزدهم: و نیز روایت شده است که رسول خدا صلّى الله علیه و آله در شب اول ماه رمضان این دعا را مىخواندند:
الْحَمْدُ للهِ الَّذِی أَکْرَمَنَا بِکَ أَیُّهَا الشَّهْرُ الْمُبَارَکُ اللهُمَّ فَقَوِّنَا عَلَى صِیَامِنَا وَ قِیَامِنَا وَ ثَبِّتْ أَقْدَامَنَا وَ انْصُرْنَا عَلَى الْقَوْمِ الْکَافِرِینَ اللهُمَّ أَنْتَ الْوَاحِدُ فَلا وَلَدَ لَکَ وَ أَنْتَ الصَّمَدُ فَلا شِبْهَ لَکَ وَ أَنْتَ الْعَزِیزُ فَلا یُعِزُّکَ شَیْءٌ وَ أَنْتَ الْغَنِیُّ وَ أَنَا الْفَقِیرُ وَ أَنْتَ الْمَوْلَى وَ أَنَا الْعَبْدُ وَ أَنْتَ الْغَفُورُ وَ أَنَا الْمُذْنِبُ وَ أَنْتَ الرَّحِیمُ وَ أَنَا الْمُخْطِئُ وَ أَنْتَ الْخَالِقُ وَ أَنَا الْمَخْلُوقُ وَ أَنْتَ الْحَیُّ وَ أَنَا الْمَیِّتُ أَسْأَلُکَ بِرَحْمَتِکَ أَنْ تَغْفِرَ لِی وَ تَرْحَمَنِی وَ تَجَاوَزَ عَنِّی إِنَّکَ عَلَى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ.
سپاس خداى را که به وسیله تو اى ماه مبارک ما را گرامى داشت. خدایا ما را بر روزه و شبزندهدارىمان نیرو بخش، و گامهاىمان را استوار کن، و بر کافران پیروزمان گردان، خدایا تو یگانهاى پس برایت فرزندى نیست، و تو بىنیازى پس شبیهى برایت نمىباشد، و تویى عزیز و چیزى عزیزت نکند، و تویى بىنیاز و من تهیدستم، و تویى مولا و من بندهام، و تویى آمرزنده و من گنهگارم، و تویى مهربان و من خطاکارم، و تویى آفریننده و من آفریدهام، و تویى زنده و من مردهام، از تو درخواست مىکنم به مهرت که مرا بیامرزى و به من رحم کنى، و از من درگذرى، همانا تو بر هرچیز توانایى
هفدهم: در باب اوّل بیان استحباب خواندن دعاى جوشن کبیر در آغاز ماه گذشت. هیجدهم: دعاى حج را که در اول ماه گذشت بخواند. نوزدهم: هنگامىکه ماه رمضان شروع مىشود کثرت تلاوت قرآن شایسته است، و روایت شده که امام صادق علیه السّلام پیش از تلاوت قرآن این دعا را مىخواندند:
اللهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّ هَذَا کِتَابُکَ الْمُنْزَلُ مِنْ عِنْدِکَ عَلَى رَسُولِکَ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ کَلامُکَ النَّاطِقُ عَلَى لِسَانِ نَبِیِّکَ جَعَلْتَهُ هَادِیا مِنْکَ إِلَى خَلْقِکَ وَ حَبْلا مُتَّصِلا فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ عِبَادِکَ اللهُمَّ إِنِّی نَشَرْتُ عَهْدَکَ وَ کِتَابَکَ اللهُمَّ فَاجْعَلْ نَظَرِی فِیهِ عِبَادَةً وَ قِرَاءَتِی فِیهِ فِکْرا وَ فِکْرِی فِیهِ اعْتِبَارا وَ اجْعَلْنِی مِمَّنِ اتَّعَظَ بِبَیَانِ مَوَاعِظِکَ فِیهِ وَ اجْتَنَبَ مَعَاصِیَکَ وَ لا تَطْبَعْ عِنْدَ قِرَاءَتِی عَلَى سَمْعِی وَ لا تَجْعَلْ عَلَى بَصَرِی غِشَاوَةً وَ لا تَجْعَلْ قِرَاءَتِی قِرَاءَةً لا تَدَبُّرَ فِیهَا بَلِ اجْعَلْنِی أَتَدَبَّرُ آیَاتِهِ وَ أَحْکَامَهُ،
خدایا گواهى مىدهم که این کتاب توست که از سوى تو بر رسولت محمّد بن عبد الله (درود خدا بر او و خاندانش) نازل گشته، و سخن گویاى توست بر زبان پیامبرت، آن را از سوى خود راهنمایى براى بندگانت قرار دادى، و رشته پیوستهاى بین تو و بندگان توست. خدایا پیمان و کتابت را در پیش رویم باز کردهام، خدایا نگاهم را در آن عبادت، و خواندم را در آن اندیشه، و اندیشهام را در آن عبرتآموز قرار بده، و مرا از کسانى قرار ده که از بیان پندهایت در قرآن اندرز گیرند، و از نافرمانیهایت دورى نمایند، و هنگام تلاوت آن بر گوشم مهر مزن، و بر دیدهام پرده منه، و خواندنم را خواندن بىتدبّر قرار مده، بلکه آنچنان قرارم ده که در آیات و احکامش تدبّر کنم
آخِذا بِشَرَائِعِ دِینِکَ وَ لا تَجْعَلْ نَظَرِی فِیهِ غَفْلَةً وَ لا قِرَاءَتِی هَذَرا إِنَّکَ أَنْتَ الرَّءُوفُ الرَّحِیمُ و بعد از قرائت قرآن مجید این دعا را مىخواندند اللهُمَّ إِنِّی قَدْ قَرَأْتُ مَا قَضَیْتَ مِنْ کِتَابِکَ الَّذِی أَنْزَلْتَهُ عَلَى نَبِیِّکَ الصَّادِقِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ فَلَکَ الْحَمْدُ رَبَّنَا اللهُمَّ اجْعَلْنِی مِمَّنْ یُحِلُّ حَلالَهُ وَ یُحَرِّمُ حَرَامَهُ وَ یُؤْمِنُ بِمُحْکَمِهِ وَ مُتَشَابِهِهِ وَ اجْعَلْهُ لِی أُنْسا فِی قَبْرِی وَ أُنْسا فِی حَشْرِی وَ اجْعَلْنِی مِمَّنْ تُرْقِیهِ [تُرَقِّیهِ] بِکُلِّ آیَةٍ قَرَأَهَا دَرَجَةً فِی أَعْلَى عِلِّیِّینَ آمِینَ رَبَّ الْعَالَمِینَ.
و برگیرنده قوانین دینت باشم، و نگاهم را در آن بىخبرى، و قرائتم را بیهوده و باطل قرار مده، تویى رؤف، و مهربان. و پس از قرائت قرآن مجید این دعا را مىخواندند خدایا آنچه را از حکم کتابت کرده بودى خواندم، کتابى که بر پیامبر راستگویت (درود خدا بر او و خاندانش) نازل کردى، پس سپاس شایسته توست اى پروردگار خدایا مرا از کسانى قرار ده که حلالش را حلال و حرامش را حرام مىشمارند، به محکم و متشابهش ایمان مىآورند، و آن را مونس در قبر و قیامتم گردان، و مرا از کسانى قرار ده که او را به هر آیهاى که مىخواند در بر‌ترین جایگاه بهشت بالا برى، آمین اى پروردگار جهانیان