اضطرار وجود منجی و قابلیت پذیرش در مردم
علت به وجود آمدن دوره فترت در فاصله زمانی به امامت رسیدن امام مهدی (ع) و رسالت مهدی اول(ع) و نیز به‌طورکلی همه‌ی دوره‌های فترت، عدم وجود افراد قابل و نیز شدت رحمت خداوند است که برای مردم حجتی نفرستاد تا درنتیجه‌ی انکار او، مستحق عذاب الهی نگردند. بنابراین خداوند مردم را درحالی‌که امرشان به دست اوست رها می‌کند، یا آنها را عذاب نموده و یا با رحمتش با آنها روبرو خواهد شد…
- وَ آخَرُونَ مُرْجَوْنَ لِأَمْرِ اللَّهِ إِمَّا یُعَذِّبُهُمْ وَإِمَّا یَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَاللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ (توبه ۱۰۶) «ﻭ ﮔﺮﻭﻫﻲ ﺩﻳﮕﺮ ﻛﺎﺭﺷﺎﻥ متوقف ﺑر ﻣﺸﻴّﺖ ﺧﺪﺍﺳﺖ، ﻳﺎ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ ﻋﺬﺍﺏ می‌کند ﻳﺎ ﺗﻮﺑﻪ ﺁﻧﺎﻥ ﺭﺍ می‌پذیرد؛ ﻭ ﺧﺪﺍوند ﺩﺍﻧﺎ ﻭ ﺣﻜﻴﻢ ﺍﺳﺖ.»
سید احمد الحسن (ع) در کتاب عقائد الاسلاممی‌فرمایند: این مسئله که در روایات آمده که فرج درگرو آماده شدن ۳۱۳ مرد است، بیانگر همین انتظار امام مهدی است، یعنی این روایات بیان می‌کنند که فترت پیش از قیام قائم زمانی است که ۳۱۳ شخص آماده برای استقبال مهدی در آن یافت نمی‌شود ” یعنی قابلی و پذیرنده‌ای برای خلیفه خدا در زمین و رسالت اصلاحی که او به دوش می‌کشد وجود ندارد و به همین سبب غیبت کبری پیش آمده است؛ و همچنان که در روایت بیان شده حجت خدا از میان آنها به علت تقصیرشان گرفته شده” و آمدن مهدی اول به این عالم جسمانی تا زمان مهیا شدن قابل، به تأخیر افتاد.
- امام باقر ع فرمود: ان الله اذا کره لنا جوار قوم نزعنا من بین اظهر هم (علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۴۴) «خداوند وقتی دوست نداشته باشد که ما همسایه قومی باشیم، ما را از بین آنها برمی‌دارد و می‌گیرد.»
این روایت به روشنی بیان می‌کند که زمان غیبت (و رفع امام مهدی) چیزی جز زمان فترت نیست؛ همچون زمان فترتی که پیش از بعثت رسول خدا، محمد وجود داشته است…
همچنین سید احمد الحسن، در تفسیر آیه اکمال دین می‌فرمایند: زمان از حجت الهی خالی نمی‌شود و صحیح نیست که حجت بدون آن‌که فردی را به نیابت تعیین کند، غایب شود؛ و هنگامی‌که بدون آن‌که فردی را به‌طور علنی تنصیب (منصوب) کند غایب شود، در آن حال همه امت مقصر بوده و از حق منحرف شده‌اند و کسی که قابلیت پذیرش روش الهی صحیح را داشته باشد، وجود ندارد. در این حال با تعیین فرستاده یا نایب، حجت اقامه می‌شود، اما به دلیل عدم وجود قابل از او خواسته نمی‌شود که مردم را مطلع سازد و با آنها مرتبط شود …
پس هیچ روشی وجود ندارد که ساحت الهی را از تقصیر و کوتاهی منزه بدارد و همچنین با آیه اکمال دین مطابقت داشته و با آن متعارض نباشد، به جز روشی که ما آن را مطرح کردیم و آن این است که زمان خالی نخواهد شد از حجتی آشکار که با مردم به‌طور مستقیم، یا در صورت وجود مانع از طریق سفیرانی با آنها در ارتباط باشد، یا حجتی غایب که با مردم در ارتباط نیست و در چنین حالتی زمان، همان زمان فترت به سبب عدم وجود عده‌ای که قابلیت پذیرش او را داشته باشند خواهد بود و مؤمنین در این امر مقصر بوده و وضعیت آنها موکول به فرمان و تصمیم خداست …
پس علت پیدایش دوران فترت و غیبت حجت ناطق، عدم وجود افراد قابل است. اضطرار نسبت به وجود منجی و ایجاد قابلیت در مردم برای پذیرش او، تنها راه ظهور منجی و رهایی مردم از بیابان سرگردانی است. در حقیقت حکمت و چرایی دوران‌های فترت و غیبت حجج الهی را باید در وجود قابل و قابلیت پذیرش در مردم جستجو کرد.
غیبت کبری پدید آمد چراکه مردم، قابل و پذیرای خلیفه خدا نبودند و اصلی‌ترین و مهم‌ترین وظیفه مردم در دوران غیبت و بلکه تنها وظیفه آنها، ایجاد قابلیت در خود برای آمدن حجت خدا و ایجاد اضطرار قلبی و عملی نسبت به وجود مقدس او بود؛ همچنان که امام صادق می‌فرمایند: فلما طال علی بنی اسرائیل العذاب ضجوا و بکوا الی اللّه اربعین صباحا فاوحی اللّه الی موسی و هارون یخلصهم من فرعون فحطّ عنهم سبعین و مأه سنه، قال [الراوی] فقال ابوعبداللّه هکذا انتم لو فعلتم لفرج اللّه عنا، فاما اذ لم تکونوا فان الامر ینتهی الی منتهاه ” (تفسیر عیاشی جلد ۲ صفحه ۱۵۴)
زمانی که عذاب بنی‌اسرائیل طول کشید، آنان ضجه زدند و چهل صبح به درگاه خدا گریستند و ضجه کردند. پس خداوند ۱۷۰ سال در فرج آنان تعجیل کرد و به موسی و هارون وحی نمود که آنان را از فرعون خلاصی بخشند. همچنین شما اگر چنین کنید، خداوند فرج ما را می‌رساند و اگر مانند آنان نباشید، امر ظهور به انتهای زمان معین خود میرسد…
نهم ربیع الاول سال ۲۶۰ هجری قمری، امام عصر ع به امامت رسیدند … مرسوم است که شیعیان در این روز به شادی پرداخته و تاج‌گذاری مولایشان را جشن می‌گیرند، اما با فهمیدن علت غیبت ایشان و به طول انجامیدن آن سزاوار است اگر شیعه از غصه دق کند!
در فرازی از دعای ندبه خطاب به امام عصر میگوییم: … بنفسی انت من مغیب لم یخل منا… «جانم به فدای تو که به غیبت رانده شدی و از ما جدا نیستی…» در واقع همچنان که بیان شد عدم وجود افراد قابلی که پذیرای امر امام عصر ع باشند ایشان را به غیبت فرستاده است.
امام مهدی ع خود به خود غائب نشده بلکه قصور و عدم قابلیت ما شیعیان، ایشان را به غیبت فرستاده و همین نیز باعث به طول انجامیدن آن شده است؛ بنابراین همچنان که سید احمد الحسنع می‌فرمایند، امام عصر ع منتظِر است و نه منتظَر، یعنی کسی انتظار او را نمی‌کشد، بلکه او خودمنتظِر است، منتظر افرادی که بیایند و رسالت الهی را به دوش بکشند.
از سال ۲۶۰ هجری تا به اکنون امام مهدی چشم انتظار است و بیراه نیست اگر شبانه‌روز برای این غربت، عزاداری کنیم!