انتشارات انصار امام مهدی(ع) -پاسخ‌های فقهی (کتاب طهارت) پاسخ‌های وصی و فرستادۀ امام مهدی(ع) سید احمدالحسن(ع) گردآوری و تنظیم علا سالم مترجم گروه مترجمان انتشارات انصار امام مهدی(ع) نام کتاب: پاسخ‌های فقهی (کتاب طهارت) نویسنده: احمدالحسن(ع) گردآوری و تنظیم: علا سالم مترجم: گروه مترجمان انتشارات انصار امام مهدی(ع) نوبت انتشار: دوم تاریخ انتشار: 1396 کد کتاب: 1/131 ویرایش ترجمه: اول جهت کسب اطلاعات بیشتر در خصوص دعوت مبارک سید احمدالحسن(ع) به تارنماهای زیر مراجعه نمایید. www.almahdyoon.co/ir www.almahdyoon.co فهرست پاسخ‌های فقهی (کتاب طهارت) 6 موارد وجوب و استحباب طهارت 9 آب مطلق و متعلقاتش 9 آب مضاف 13 آب نیم‌خورده (سؤر) 13 حَدَث‌هایی که وضو را باطل می‌کنند 15 احکام تخلّی (دفع ادرار و مدفوع) 17 چگونگی وضو 22 غسل 30 غسل جمعه 34 پرسش‌های مربوط به بانوان 35 پرسش‌های مربوط به اموات 46 طهارت با خاک (تیمّم) 52 نجاسات و احكام آن 56 پاسخ‌های فـقهی (کتاب طهارت) بسم الله الرحمن الرحیم و صلی الله علی محمد و آله الطاهرین الائمه و المهدیین و سلّم تسلیماً از حارث‌بن مغیره‌نصری روایت شده است: به ابو عبدالله(ع) عرض کردم: امام قائم(ع) با چه چیزی شناخته می‌شود؟ حضرت فرمود: (با سکینه و وقار). عرض کردم: و با چه ابزاری؟ فرمود: (او را با حلال و حرام می‌شناسی، و اینکه مردم به او نیازمندند و او به احدی نیازمند نیست، و سلاح رسول(ص) خدا نزد او می‌باشد). عرض کردم: آیا او جز وصیِ فرزند وصی خواهد بود؟ فرمود: (جز این نخواهد بود که او وصی و فرزند وصی است)([1]). در پرتو این راه آشکار و روشن الهی ـ‌که آل محمد(ع) در شناسانیدن امام قائم(ع) تبیین فرموده‌اند‌ـ 169 پرسشی را که به طور معمول بیشتر مردم مبتلابه‌شان می‌باشند به انصار خداوند ـ‌انصار امام مهدی(ع)‌ـ تقدیم می‌کنم؛ پرسش‌هایی که در رابطه با احکام طهارت و نجاست به سید احمدالحسن(ع) ارایه شده و مضمون بیشترشان در فصل نمازِ کتاب (احکام نورانی اسلام) (شرایع‌الاسلام) نیامده است؛ از این رو تدوین این پاسخ‌ها در قالب بخش‌هایی لازم بود و به این ترتیب شفاف و روشن بودن عبارت‌های مربوط به این احکام را همان‌طور که آل محمد(ع) جانم فدایشان باد‌ـ روشن فرموده‌اند را خواهیم دید. آقای من، احمدالحسن... هر چند میان ما و شما حایلی تقدیر شده است و روزها در انتظارت به ماه‌ها و سال‌ها منتهی شد، و شما آواره و رانده شدی، اما لطف و رحمت خود را از ما که خطاکارانی تقصیرکار در حق شما آل محمد(ع) هستیم دریغ نفرمودی؛ جز این نیست که دست ما را بگیری و به راه راست استوار الهی رهنمون سازی و حلال و حرامش را به ما بنمایانی، تا آن حلقۀ پاک به ولایت شما تکمیل گردد؛ همان ولایتی که خداوند سبحان عهد و میثاقش را از خلایق گرفته است. ای پسر رسول خدا! آنچه را که از شرع خداوند با پاسخ دادن به سوالاتی که بر شما عرضه شده است برای ما روشن ساختی‌ـ گردآوری نمودم، تقدیم پیشگاه‌تان می‌کنم؛ سوالاتی که با تمام قساوت و سنگدلی این روزگار و اهالی‌اش اقدام به پاسخ دادن‌شان نمودی؛ احکام و شریعتی که اینگونه اراده شده بود که همچون غیبت شما غایب و پنهان بمانند تا عالمان بی‌عمل زندگانیِ مردمان را با احکام و دستوراتی که به هیچ‌وجه راهی به دین خدا و شرع او ندارند آکنده سازند. از خدای سبحان مسئلت دارم و امیدوارم که برای بر پا شدن دین و حاکمیتش شما را در زمینش تمکین دهد؛ و سپاس و ستایش تنها از آنِ خداوند، آن پروردگارِ جهانیان است. 8 ذی الحجه 1431([2]) ه ق علا بسم الله الرحمن الرحيم وصلى الله على محمد وآله الطاهرين الأئمـﺔ والمهديين وسلم تسليماً پاسخ‌های فقهی سیداحمدالحسن(ع) را در مورد پرسش‌هایی که در خصوص مسائل مربوط به طهارات و نجاسات و متعلقات‌شان از ایشان پرسیده شده است تقدیم به مؤمنان می‌کنم. این پرسش‌ها را به همان ترتیب مطرح شده در فصل طهارت از جلد اول کتاب (احکام نورانی اسلام) (شرایع‌الاسلام) مرتب نموده‌ام. * * *

-موارد وجوب و استحباب طهارت:

پرسش 1: بر فرد جُنب واجب است هنگام خروج از هر یک از دو مسجد (مسجد‌الحرام و مسجد‌النبی) تیمّم کند. آیا اگر از زن نیز چیز مشابهی خارج و در یکی از این دو مسجد باشد، آیا او هم شامل این حکم می‌شود؟ پاسخ: بر زن تیمّم واجب نیست، امّا نشستن یا باقی ماندن در مسجد برای او جایز نمی‌باشد.

-آب مطلق و متعلقاتش:

پرسش 2: آیا آب لوله‌کشی‌های امروزی، آب جاری محسوب می‌شوند؟ و اگر با چیزی ‌مثل زنگاری که رنگ‌وبوی آن را تغییر می‌دهد‌ همراه شود، حکمش چه خواهد بود؟ پاسخ: آب لوله‌کشی مانند آب جاری است و آنچه با آن ملازم و همراهش است اگر پاک باشد اثری در پاک‌کننده بودن آن نمی‌گذارد، مگر آنکه آن را از آب مطلق بودن خارج کند. پرسش 3: امروزه در خانه‌ها برای استفاده در مواقع قطعی آب مخزن‌هایی در اندازه‌های مختلف با استفاده از آب لوله‌کشی ایجاد می‌کنند. آیا آب درون این مخازن، قلیل شمرده می‌شوند یا حکم دیگری دارند؟ پاسخ: حکم آب لوله‌‌کشی خانه‌ها بستگی به اندازۀ مخزن آبی داردکه به آن متّصل است؛ اگر (این مخزن) به اندازۀ آب کُر یا بیش از آن باشد حکم آب جاری را خواهد داشت وگرنه حکم آب قلیل را دارد. پرسش 4: اگر آب قلیلِ کمتر از کُر نجس شود آیا با باز کردن آب لوله‌کشی بر آن پاک می‌شود یا چاره‌ای جز افزودن آب کر و بیشتر به آن ـ‌تا هنگامی که تغییر از بین برود‌ـ وجود ندارد؟ پاسخ: باز کردن آبِ لوله کشی بر آب قلیل در صورتی کفایت می‌کند که مقدار آبی که در لوله جریان دارد در هنگام تطهیر ـ‌یعنی تا هنگامی که آب قلیل نجس شده هیچ خصوصیتی از خصوصیات نجاست را در خود نداشته باشد‌ـ به اندازۀ کُر یا بیش از کُر باشد. پرسش 5: آیا تگرگ و برف در حالِ بارش، مثل آب باران در نظر گرفته می‌شود؟ پاسخ: تگرگ و برف در حالت منجمد شده، سفت و سخت هستند و در این وضعیت عنوان آب بر آن دو صدق نمی‌کند. پرسش 6: آیا صحیح است کُر بودن آب با کیلوگرم معیّن شود؟ پاسخ: در حالت اختیار داشتن صحیح نیست، ولی در حالت اجبار و اضطرار جایز است و (در این حالت) جرم با حجم معادل می‌گردد. اگر چگالی آب مشخص نباشد معادل یِکای آن ـ‌یعنی یک کیلوگرم معادل یک لیتر‌ـ محاسبه می‌شود؛ یعنی 457 کیلوگرم که معادل 457 لیتر است درنظر گرفته می‌شود. پرسش 7: اگر خانه دارای تنها یک فاضلاب باشد که در آن فاضلاب سرویس بهداشتی، آشپزخانه و حمام ریخته شود، آیا اشکالی وجود خواهد داشت؟ یا باید این فاضلاب‌ها جدا گردند؟ پاسخ: جایز است؛ امّا اگر از ریخته شدن باقی ماندۀ غذا به داخل فاضلاب ‌ـ‌مثلاً ‌به وسیلۀ توری‌ـ گرفته نشود، مکروه است که فاضلاب سرویس بهداشتی و آشپزخانه یکی باشد. پرسش 8: هنگام بارش باران معمولاً آب‌های جاری طغیان می‌کنند. حکم آب آنها ‌اگر عین نجاست در آنها نمایان باشد ـ‌یا نباشد‌‌ـ چیست؟ پاسخ: نجس شمرده می‌شود مگر آنکه آب باران بر آن غلبه کند و عین نجس در آن و اوصاف نجاست از بین برود؛ در این هنگام این آب، آب پاک فراوان محسوب می‌شود که نجاست (به پاکی‌اش) آسیبی نمی‌رساند مگر آنکه یکی از اوصاف سه‌گانه‌اش (رنگ، بو یا مزه) تغییر کند. پرسش 9: برکه‌های آبی که در بعضی مناطق به طور معمول بر اثر بارش باران در نزدیکی خانه‌ها به وجود می‌آیند، در صورت رسیدن نجاست به آنها چه حکمی دارند؟ پاسخ: در هنگام باریدن باران پاک هستند و نجس نمی‌شوند، مگر هنگامی که اوصاف‌شان توسط نجاست تغییر کرده باشد، امّا پس از توقف بارش باران، یا آب باقی مانده در آنها آب فراوان است یا آب قلیل، در صورت قلیل بودن با توجه به وضعیتش ـ‌همان‌گونه که در شرایع بیان کرده‌ام‌ـ حکم به نجس شدن آنها می‌شود.

-آب مضاف:

پرسش 10: آبی که مواد ضد عفونی کننده یا شوینده (مانند مایع پاک کنندۀ دیتول، کلُر یا تاید) به آن اضافه شود آیا آب مطلق شمرده می‌شود؟ یا مضاف؟ پاسخ: تا هنگامی که مادۀ اضافه شده بر آب غلبه نکند و آن را از اسم آب مطلق بودن خارج نکند، آب مضاف شمرده نمی‌شود.

-آب نیم‌خورده (سؤر):

پرسش 11: آیا آب نیم‌خوردۀ حیوان، فقط باقی ماندۀ آنچه با دهانش نوشیده است می‌باشد؟ یا به طور کلی هر چیزی است که حیوان آن را ـ‌حتی با بدنش‌ـ لمس کرده باشد؟ پاسخ: نیم‌خورده، باقی ماندۀ آن چیزی است که با دهانش نوشیده است. پرسش 12: حکم آب نیم خوردۀ کسی که حق به او ارائه شده و نپذیرفته است چیست؟ همچنین حکم خوردن از غذای او و حیوانی که او ذبح کرده و هر آنچه با دست و بدنش لمس کرده است چیست؟ پاسخ: اگر مسلمانی باشد که با امامان و مهدیین دشمنی نداشته باشد و از غُلو کنندگان نیز به شمار نمی‌رود، خوردن نیم‌خورده و حیوانی که ذبح کرده و آنچه با دستش لمس کرده است اشکالی ندارد. پرسش 13: اگر تردید داشته باشم که کسی ناصبی است یا نه، آیا حکم به پاک بودن او داده می‌شود شود یا خیر؟ پاسخ: حکم به طهارت و پاک بودن او می‌شود. پرسش 14: حکم نیم خوردۀ اهل کتاب و بدن‌هایشان چیست؟ پاسخ: در خصوص یهود و نصارا، اگر از غالیان و ناصبی‌ها (غلو کنندگان یا دشمنان امامان و مهدیون) نباشند ـ‌همانندِ مسلمانان‌ـ به پاکی و طهارت ظاهری آنها حکم می‌شود؛ ولی بیشتر نصارا غالیانی (غلو کنندگان) هستند که به خدا بودن عیسی(ع) معتقدند و بیشتر یهودیان ناصبی و دشمن هستند؛ با این وجود دربارۀ آنها وضعیت بر همین منوال باقی نمی‌ماند به ویژه که اکنون برخی از طوایف در نصارا ظهور کرده‌اند که منکر الوهیت عیسی(ع) هستند. پرسش 15: آیا بازۀ زمانی مشخصی وجود دارد تا حیوانی به صفت نجاست‌خوار بودن([3]) متّصف شود؟ پاسخ: خیر، وجود ندارد. پرسش 16: منظور از این عبارت (خون، حتی اگر با چشم دیده نشود نیز آب را نجس می‌کند) چیست؟ پاسخ: (اگر با چشم دیده نشود) یعنی با چشم دیده نمی‌شود ولی اثر آن ـ‌مانند حرکت آب هنگام افتادن خون در آن‌ـ دیده می‌شود.

-حَدَث‌هایی که وضو را باطل می‌کنند:

پرسش 17: بیماری که در محل بیرون آمدن ادرارش سوند قرار داده شده است، آیا خارج شدن ادرار از طریق سوند وضو را باطل می‌کند؟ حتی اگر تحت کنترلش نباشد؟ پاسخ: خارج شدن ادرار، وضو را باطل می‌کند ـ‌خواه با اراده و اختیارش باشد، خواه نباشد‌ـ اما اگر به خارج شدن چیزی شک کند وضویش باطل نمی‌شود. پرسش 18: وَذی، ودی و مَذی که از مرد بیرون می‌آید وضویش را باطل نمی‌کند، ولی آیا آنچه از زن هنگام بازی و نوازش کردن شوهرش بیرون می‌آید وضو را باطل می‌کند؟ یا با بیرون آمدن آن، غسل بر زن واجب می‌شود؟ پاسخ: اگر منی از زن بیرون بیاید غسل می‌کند، امّا آنچه هنگام بازی و نوازش کردن همسرش از او بیرون می‌آید وضو را باطل نمی‌کند و غسل را بر او واجب نمی‌کند، مگر آنکه همراه با لرزش یا شهوت جنسی باشد. پرسش 19: گاهی انسان شک می‌کند که بادی از شکمش خارج شده است و به دنبال آن در باطل شدن وضویش به وسیلۀ باد خارج شده دچار شک و تردید می‌شود ولی یقین ندارد. حکمش چیست؟ پاسخ: حکم به طهارت می‌شود.

-احکام تخلّی (دفع ادرار و مدفوع):

پرسش 20: منظور از عورت انسان که پوشاندنش در برابر مرد و زن واجب است، چیست؟ پاسخ: آنچه زن می‌تواند در برابر نامحرمان آشکار کند عبارت است از صورت، کف دست‌ها و قدم پاها؛ و آنچه زن می‌تواند در برابر محارم آشکار سازد عبارت است از گردن و بالاتر از آن، آن مقدار از دست‌ها که باید برای وضو گرفتن مکشوف نماید، و وسط ساق و پایین تر از آن؛ و برای شوهرش تمام بدنش را. و آنچه بر مرد واجب است پوشاندن عورتین از مرد یا زن می‌باشد، ولی پوشاندن‎‎ مابین ناف تا زانو بهتر است، و آنچه بر زن واجب است تا از زن دیگر بپوشاند عورتین است، ولی پوشاندن سینه‌ها تا زانوها بهتر است. زن در برابر پسر ممیّز (که قدرت تشخیص دارد) هر آنچه را که از محارم خود می‌پوشاند، پوشیده می‌دارد. پرسش 21: اگر شک داشته باشد که سرویس بهداشتی رو به قبله ساخته شده باشد، چه باید بکند؟ آیا توجه به این نکته واجب است؟ پاسخ: رو به قبله یا پشت به قبله بودن در هنگام تخلّی (دفع ادرار و مدفوع) حرام است و در جایی که سرویس بهداشتی رو به قبله یا پشت به قبله بنا شده باشد باید منحرف شود؛ پس بر مؤمن لازم است تا پیش از رفتن به سرویس بهداشتی جهت قبله را بداند تا از انجام کار حرام پرهیز نماید. پرسش 22: رو یا پشت کردن به قبله هنگام تخلی حرام است. اگر این موضوع برای یک کودک مطرح شود بود آیا بر بزرگتر او واجب است او را از جهت قبله منحرف کند؟ پاسخ: منحرف کردن کودک بر بزرگتر واجب نیست بلکه مستحب است. پرسش 23: آیا پوشاندن عورت از کودک واجب است؟ و از چه سنی باید این کار را شروع کرد؟ و همچنین تا چه سنی جایز است به عورت کودک نگاه کرد؟ پاسخ: پاسخ این پرسش‌ها را پیش‌تر داده‌ام.([4]) پرسش 24: آیا دو بار شستن مجرای ادرار با آب جاری نیز واجب است؟ پاسخ: با آب جاری همینکه پس از برطرف کردن عین نجاست آب بر آن موضع ریخته شود کفایت می‌کند. پرسش 25: آب استنجا اگر عین نجاست همراهش نباشد پاک است؛ اما اگر شک وجود داشته باشد که نجاست همراه آن است یا نه، حکمش چه خواهد بود؟ پاسخ: حکم به پاکی و طهارت داده می‌شود. پرسش 26: استنجا با دست چپ در حالی که انگشتری با نام خداوند یا یکی از اولیا (پیامبران و اوصیا) بر آن حک شده باشد مکروه است. اگر بداند یا گمان داشته باشد که نجاست با آن (اسامی) برخورد می‌کند حکمش چیست؟ پاسخ: نجس کردن اسم الله حرام است؛ پس اگر بداند و یقین کند که در هنگام استنجا این نام نجس می‌شود، استنجا ـ‌با وجود این شرایط‌ـ حرام می‌شود مگر آنکه انگشتر را دربیاورد یا کاری انجام دهد که آن نام مقدس را از نجس شدن بازدارد؛ اما اگر تنها گمان داشته باشد مکروه خواهد بود. پرسش 27: اگر برای طهارت مجرای ادرار مجبور شود از سنگ یا پارچه استفاده کند، آیا پس از برطرف شدن عذر واجب است با آب نیز بشوید؟ پاسخ: واجب است چنین کند. پرسش 28: منظور از کلمۀ (اثر) چیست؟ آنجا که آمده است: هنگام شستن محل خروج مدفوع واجب است عین نجاست و اثرش برطرف گردد. پاسخ: رنگ آن.

-چگونگی وضو:

پرسش 29: اگر در وضو، نیتِ طهارتِ باطن انجام نشده و فقط وضو نیت شده باشد آیا وضو صحیح است؟ پاسخ: اگر نیتِ وضو می‌شود، با این نیت قطعاً طهارت باطن قصد شده است. پرسش 30: اگر تا پیش از کامل شدن وضو در نیت وضو شک کند، آیا این شک در پایدار بودن حکم نیت تأثیری دارد؟ پاسخ: اگر شک کند، تا هنگامی که وضو را قطع نکند یا نیت قطع کردن وضو را نداشته باشد در وضویش اشکالی نخواهد بود. پرسش 31: آیا وضو گرفتن برای نماز پیش از وقت نماز برای خودِ آن نماز کفایت می‌کند؟ پاسخ: اگر پیش از وقت نماز به قصد آماده شدن برای ادای نماز واجب وضو بگیرد کفایت می‌کند. پرسش 32: آیا رساندن آب در وضو به دو گوشۀ چشم یا ابتدای منفذهای بینی واجب است؟ پاسخ: در وضو شستن همۀ قسمت‌های آشکار صورت واجب است اما دقیق شدن در آن واجب نیست بلکه جاری شدن آب بر صورتش کفایت می‌کند. پرسش 33: گاهی پیش می‌آید که شخص وضو گیرنده صورت خود را به صورت زیر می‌شوید: از بالا به پایین شروع به شستن می‌کند و عمل شستن را از پایین به بالا برمی‌گرداند و بدون اینکه (دستش را) از صورتش دور کند تا به نزدیکی موی سر می‌رساند و باز به همین شکل برمی‌گردد و دست خود را به سمت پایین می‌آورد. آیا این نحوۀ شستن صورت صحیح است؟ پاسخ: اگر از بالا به پایین شروع کند شستنش صحیح است. پرسش 34: وضوی کسی که هر دو دستش از ناحیۀ کف دست یا بالاتر قطع شده چگونه است؟ پاسخ: اگر می‌تواند دست‌هایش را زیر آب جاریِ لوله کشی یا در حوض آب بشود، بشوید، اما اگر نمی‌تواند و در حالت اضطرار قرار دارد دیگران دستانش را می‌شویند. پرسش 35: آیا به هنگام شستن، ثابت بودن دست و تکان نخوردن آن و در مسح پا نیز به همین صورت بودن، واجب است؟ پاسخ: ثابت نگه داشتن دست هنگام شستن و پا هنگام مسح کردنش واجب نیست. پرسش 36: شخصی همیشه اعضای وضو را بیش از دو مرتبه می‌شسته و بعدها فهمیده است که شستن بیش از دو مرتبه وضو را باطل می‌کند؛ حکم نمازهای از دست‌رفته‌اش چیست؟ پاسخ: نمازهایش صحیح است و اِعاده‌شان نمی‌کند. پرسش 37: برخی به شغل آهنگری یا تعمیر ماشین مشغول هستند که درنتیجه دست‌هایشان با آهن یا روغن موتور و سایر موارد که با شغل آنها مرتبط است سیاه می‌گردد. آیا اینها مانع و حجابی که به صحیح بودن وضو یا غسل اشکال وارد می‌کنند محسوب می‌شوند؟ پاسخ: اگر رنگ جذب پوست شود اشکالی ندارد اما اگر آن رنگ جرمی داشته باشد که مانع رسیدن آب به پوست بشود اگر از بین بردن آن امکان‌پذیر باشد برای آنکه آب به پوست برسد برطرف کردنش بردنش واجب است، اما اگر از بین بردن آن امکان‌پذیر نباشد اشکالی در وضو گرفتن همراه با بودن آن (مانع) وجود نخواهد داشت. پرسش 38: کسی که دست یا یکی از اعضای وضویش زخمی شده است اگر خونریزیِ آن بی آنکه قطع شود عضو ادامه داشته باشد وضویش چگونه باید باشد؟ با توجه به اینکه آب به داخل آنچه بر روی آن عضو قرار داده است ـ‌مثل قطعۀ پارچه و نظایر آن‌ـ نفوذ می‌کند. پاسخ: می‌تواند بر روی آن زخم، پنبه، پارچه یا چسب زخم قرار دهد و اشکالی ندارد اگر مساحت قسمت باند پیچی شده بیشتر از زخم آن عضو باشد و مسح کردن سطحی با دست مرطوب بر قسمت باند پیچی شده کفایت می‌کند. واجب نیست تمام قسمت‌های سطح باند پیچی شده مسح شود بلکه فقط تا آنجا که امکان داشته باشد قسمت بانداژ شده را از همۀ جهات مسح می‌کند؛ و خداوند هیچ کسی را تکلیف نمی‌کند مگر به قدر توانایی‌اش. پرسش 39: آیا مسح سر فقط باید توسط کف دست راست انجام شود؟ و اگر نتواند با کف دست راست مسح کند تکلیف چیست؟ پاسخ: مسح سر می‌تواند با کف دست راست یا کف دست چپ انجام شود، و اگر با کف دست امکان‌پذیر نباشد می‌تواند با پشت دست مسح بکشد. پرسش 40: اگر بخواهد سرش را مسح بکشد و دستش تا قسمت پیشانی کشیده به طوری که با آب صورت مخلوط شود، آیا به صحیح بودن وضو اشکالی وارد می‌شود؟ پاسخ: اشکالی وارد نمی‌شود. پرسش 41: اگر موی جلوی سر بلند باشد طوری که بر روی پیشانی بریزد، آیا انجام مسح سر روی این مو صحیح است؟ پاسخ: مسح سر بر روی موی جلوی سر صحیح است حتی اگر تا پیشانی ادامه داشته باشد. پرسش 42: آیا خشک بودن قسمت جلوی سر و پاها قبل از مسح کردن شرط است؟ پاسخ: شرط نیست. پرسش 43: آیا مسح کردن پای چپ قبل از پای راست صحیح است؟ پاسخ: صحیح است. پرسش 44: آنچه به دست برخورد می‌کند مثل جوهر و یا چیزهایی که روی پوست دست خشک می‌شوند آیا مانع و حجابی محسوب می‌شوند که وضو با وجودشان صحیح نیست؟ به طور کلی چطور می‌توان فهمید که آنچه روی پوست قرار دارد مانع به حساب می‌آید یا خیر؟ و رنگ ناخن خانم‌ها و مواد آرایشی که روی پوست می‌گذارند آیا مانع به شمار می‌آیند؟ روغنی که برای سر یا صورت استفاده می‌شود و چیزهایی از این دست چطور؟ پاسخ: هر چیزی که مانع از رسیدن آب به پوست و حجابی محسوب شود باید برطرف گردد یا اگر امکان‌پذیر باشد بدون برطرف کردن آن آب را از داخل آن به پوستی که زیر آن قرار دارد رساند. در رابطه با رنگ و مرکّب، آنچه جذب پوست شود و در آن نفوذ کند مانع و حجاب نیست زیرا جرمی بر روی پوست محسوب نمی‌شود بلکه لکه‌های رنگی در منافذ پوست شمرده می‌شوند. پرسش 45: اگر خون خشک شده یا خون‌مردگی بر اثر جراحت یا خونریزی روی پوست برخی از اعضای وضو وجود داشته باشد تکلیف چیست؟ آیا بر صحیح بودن وضو اشکال وارد می‌کند؟ پاسخ: واجب است که محل شستن یا محل مسح کردن پاک باشد؛ بنابراین اگر به دلیل وجود زخمی که بهبود نیافته است نمی‌تواند محل را پاک کند یا بر روی زخم، خون لخته شده وجود دارد، آن را می‌پوشاند یا با پارچه‌ای آن را می‌پیچد و مثل جیبره عمل می‌کند. پرسش 46: کسی که حدثی از او سر زده است نمی‌تواند کتاب خدا (قرآن) را لمس کند. آیا این حکم حرکات را هم می‌شود؟ یا فقط حروف کلمات را دربرمی‌گیرد؟ پاسخ: فقط حروف. پرسش 47: ما به کرّات با مشکل وجود نام‌ها ـ‌از قبیل نام انبیا و ائمه(ع)‌ـ در کتاب‌ها و روزنامه‌ها مواجه می‌شویم، اما منظور از این نام‌ها خود امامان و انبیا(ع) نیست بلکه صرفاً نام‌هایی برای کسان دیگر هستند. آیا با این نام‌ها نیز همانند نام پاک امامان و انبیا(ع) برخورد می‌شود یا خیر؟ پاسخ: به مانند نام‌های پاک ( امامان و انبیا(ع)) عمل نمی‌شود. پرسش 48: آیا منع کردن کودک از لمس کردن آنچه نباید بدون طهارت لمس شود واجب است؟ پاسخ: واجب نیست ولی مستحب است. پرسش 49: آیا حکم مرقدهای پاک ائمه(ع) همانند مسجدها است؟ پاسخ: بله، حکم آنها هم مثل حکم مسجدها است و از نظر حرمت جزو برترین و بالاترین مسجدها هستند.

-غسل:

پرسش 50: در واجب شدن غسل آمده است: تلاقی دو ختنه‌گاه. منظور از این عبارت چیست؟ پاسخ: منظور از آن: به طور تقریبی داخل شدن سرِ آلت تناسلی جنس مذکر (شوهر) ـ‌یا به اندازۀ آن‌ـ به درون فرج جنس مونث (زن) می‌باشد؛ و معنای تلاقی دو ختنه‌گاه: تلاقی جلوی آلت تناسلی جنس مذکر که همان محل ختنه‌گاه شناخته شده است با باز شدن واژَن در آلت تناسلی جنس مونث. پرسش 51: آیا شورۀ زیاد در سر مانعی در غسل واجب محسوب می‌شود؟ پاسخ: مانع به حساب نمی‌آید. پرسش 52: اگر شخصی در خواب احساس کند محتلم شده و بعد از بیدار شدن اثری از منی در لباسش نیابد آیا غسل بر او واجب است؟ پاسخ: واجب نیست. پرسش 53: در مورد کسی که بعد از غسل کردن شک کند که رطوبتی دیده آمده است: (اگر قبل از غسل ادرار یا استبرا نموده باشد غسل را تکرار نمیکند). آیا استبرا از منی به همان روش استبرا از ادرار است؟ پاسخ: همانند روش استبرا کردن (استبرا از ادرار) می‌باشد. پرسش 54: حکم عبادت کسی که بعد از ایمان آوردن غسل توبه نکرده باشد چیست؟ پاسخ: عبادتش صحیح است ولی غسل توبه از او ساقط نمی‌گردد. پرسش 55: زیارتگاه‌های امامان(ع) حکم مسجد را دارند؛ ولی به طور مشخص منظور از زیارتگاه (مرقد) چیست؟ پاسخ: زیارتگاه (مرقد) قبر به همراه اولین بنایی است که محیط به آن می‌باشد. اگر آن بنا توسعه یابد مقدار توسعه یافته نیز در این حکم وارد می‌شود و اگر کوچکتر شود آن سطح، کنار گذاشته شده، از حکم خارج می‌شود. پرسش 56: آیا حکم زیارتگاه‌های امام‌زاده‌ها ـ‌مثل سیده فاطمه‌ معصومه (ع) و دیگر امام‌زاده‌ها‌ـ ‌از نظر احکام مربوط به جنب و حائض‌ مثل حکم مرقد ائمه(ع) است؟ پاسخ: نیست. پرسش 57: اگر کسی بر بدنش نام جلاله (الله) یا نام یکی از معصومین را خالکوبی کرده باشد آنهم در جاهایی که دور نگاه داشتن‌شان از رسیدن نجاست سخت است و اگر از بین بردن خالکوبی نیز برای این شخص دشوار باشد، آیا واجب است که این فرد بلافاصله خود را از حدث اصغر و حدث اکبر تطهیر کند تا ‌در حالی که پاک نیست‌ از لمس کردن آن موضع اجتناب کرده باشد؟ پاسخ: خالکوبی این نام‌ها بر بدن جایز نیست، و اگر چنین کرده باشد اگر می‌تواند باید آن را برطرف نماید وگرنه نجس کردن آن قسمت جایز نیست، و اگر نجاستی با آن قسمت برخورد کرد آن را پاک کند. پاک نگاه داشتن خود از حدث به دلیل لمس کردن خالکوبی بدنش بر او واجب نیست. پرسش 58: آیا حکم روایات معصومین، ستاره (داوود)، حرزها یا دعاها از نظر جایز نبودن لمس کردن آنها مگر با طهارت همانند حکم آیات قرآن و نام‌های معصومین(ع) است؟ پاسخ: برای لمس کردن آنها طهارت داشتن واجب نیست. پرسش 59: اگر بر مکلف چند غسل ـ‌که غسل جنابت نیز ضمن آنها است‌ـ واجب شده باشد، اگر در نیت خود، غسل جنابت را یادآوری نکرده و نیت غسل دیگری را کرده باشد، آیا این غسل، غسلِ جنابت را نیز کفایت می‌کند؟ پاسخ: برای غسل جنابت نیز کفایت می‌کند حتی اگر غسل دیگری که در نیتش بوده است مستحب بوده باشد. پرسش 60: بیرون ریختن منیِ مرد (اِمنا) روشن است؛ اِمنای زن چگونه است؟ پاسخ: اِمنا در زن به دو صورت محقق می‌شود: 1- غالب شدن شهوت جنسی یا رَخوَت و سستی و لرزش در بدن، 2- سرازیر شدن مایع روان به فرج. پرسش 61: معنی (مکروه بودن) در عبادت چیست؟ پاسخ: مکروه بودن یعنی انجام ندادن آن عمل بهتر است. پرسش 62: زنی محتلم می‌شود. اگر نداند غسل بر او واجب شده است، حکم نمازش چیست؟ پاسخ: نمازش را قضا می‌کند. پرسش 63: آیا نزدیکی کردن از مقعد زن جایز است؟ پاسخ: جزئیات آن در کتاب نکاح موجود است. پرسش 64: برای اخذ نمونه از مردی برای مشخص کردن قابلیت باروری در او، اگر او انجام این عمل از طریق همسرش را نپذیرد، آیا به روش دیگر غیر از همسرش می‌توان این عمل را انجام داد؟ پاسخ: استمنا با استفاده از جسم خود انسان حرام و اگر به واسطۀ جسم همسرش باشد مجاز است.

-غسل جمعه:

پرسش 65: اگر در غسل روز جمعه، نیمی از غسل پیش از زوال (نیم‌روز) و بقیۀ آن بعد زوال واقع شود، آیا به جای وضو نیز محسوب می‌شود؟ پاسخ: غسل‌ها به جای وضو نیز محسوب می‌شوند و غسل جمعه نیز اینچنین است و فرقی نمی‌کند آن را پیش از زوال (نیم‌روز) انجام داده باشد یا بعد از زوال، و حتی اگر آن را به دلیل ترس از کمبود آب زودتر در روز پنجشنبه انجام دهد و حتی قضای آن در روز شنبه به جای وضو نیز به همین صورت خواهد بود. پرسش 66: آیا انجام غسل روز جمعه برای زن حائض جایز است؟ پاسخ: بله جایز است و برای آن پاداش می‌گیرد؛ همانطور که برای یاد خدا و نشستن در محل نمازش پاداش می‌گیرد.

-پرسش‌های مربوط به بانوان:

پرسش 67: اگر زنی در ابتدای روز خون ببیند و به گمان اینکه آن خون حیض است روزه را افطار و نمازش را ترک کند، سپس سه روز پشت سر هم آمدن خون را نبیند، چه باید بکند؟ آیا کفارۀ عمد افطار روزه بر عهده‌اش است؟ پاسخ: فقط قضا بر عهده‌اش است. پرسش 68: آیا توجه کردن به وقت و تعداد روزهای عادت برای زن واجب است؟ پاسخ: واجب است. پرسش 69: برخی کارها بر حائض حرام می‌شود. اگر آنها را به طور غیر عمد انجام دهد حکمش چیست؟ پاسخ: اگر آنچه بر او حرام است را از روی سهو یا فراموشی انجام دهد گناهکار به شمار نمی‌آید. پرسش 70: زن قرشی به چه کسی گفته می‌شود؟ پاسخ: زنی که از طریق پدر به یکی از قبایل قریش منتسب شود. برخی از این قبایل ـ‌مثل علویان یا عباسیان‌ـ در حال حاضر شناخته شده‌اند. پرسش 71: آیا در ایام حیض رنگ کردن مو برای زن کراهت دارد؟ پاسخ: بله، کراهت دارد. پرسش 72: زنی قرشی نیست و سنش بیش از 50 سال است ولی همچنان خونی با ویژگی‌های خون حیض می‌بیند. آیا مطابق زن حائض عمل می‌کند یا زن مستحاضه؟ پاسخ: بعد از سن یائسگی هر خونی که ببیند خون حیض محسوب نمی‌شود. پرسش 73: اگر شب هنگام یا نیم‌روز خون ببیند حساب روزهای ایام عادت زن چگونه محاسبه می‌شود؟ پاسخ: روز بیست و چهار ساعت است؛ در نتیجه اگر به عنوان مثال در وسط روز خون ببیند تا وسط روز بعد یک روز کامل می‌گردد. پرسش 74: آیا واجب است حائض قبل از غسل کردن با پنبه استبرا نماید؟ پاسخ: اگر در پاک شدن از حیض شک داشته باشد باید استبرا کند، و اگر پیش از غسل استبرا کرده باشد نزدیکی شوهرش با او جایز، و اگر پیش از غسل استبرا نکرده باشد نزدیکی با او حرام است. اگر بدون استبرا غسل کند، غسلش صحیح است و شوهرش می‌تواند با او نزدیکی کند و اگر بعد از غسل کردن و انجام نزدیکی برای آنها روشن شود که هنوز آن زن حائض است، کفاره‌ای در کار نخواهد بود. پرسش 75: به طور معمول برای وارسی استبرا زن از خون حیض یا بررسی وضعیت استحاضه از پنبه سخن به میان می‌آید. آیا استفاده از چیز دیگری مثل دستمال کاغذی و شبیه آن نیز کفایت می‌کند؟ پاسخ: استفاده از هر چیزی که این منظور را برآورده می‌کند جایز است. پرسش 76: و آیا برای آن چیز (وسیلۀ وارسی) اندازه، جنس یا رنگ مشخصی شرط است؟ پاسخ: شرط نیست. پرسش 77: اگر زن، دارای عادت براساس تعداد روز باشد و پس از پایان یافتن عادتش ـ‌در ‌ضمن ده روز‌ـ خون با ویژگی‌های استحاضه ببیند، آیا آن را حیض محسوب کند و به ویژگی‌های آن اعتنا نکند؟ پاسخ: حیض در نظر بگیرد. پرسش 78: اگر زنی به اشتباه در ایام حیض طبق احکام استحاضه عمل کند، حکم او در عبادت یا نزدیکی شوهرش با او ـ‌از نظر کفاره‌ـ چیست؟ پاسخ: اگر از روی خطا و اشتباه بوده باشد چیزی بر عهدۀ آنها نیست. پرسش 79: آمده است: (اگر زن سه روز خون ببیند و بعد قطع گردد و قبل از روز دهم دوباره خون ببیند، همۀ این مدت یک حیض حساب میگردد). اگر بعد از این سه روز که یقین دارد پاک شده با شوهرش نزدیکی کرده باشد، آیا چیزی بر عهدۀ او یا شوهرش است؟ و همین‌طور در مورد سایر مواردی که انجام دادن‌شان بر حائض حرام است؟ پاسخ: چیزی بر عهدۀ او یا شوهرش نیست. پرسش 80: چه کاری برای زن حائض بهتر است؟ خواندن قرآن با وجود کراهت داشتن یا نخواندن قرآن؟ اگر به عنوان مثال هر روز عادت به خواندن سورۀ یاسین داشته باشد، چه باید بکند؟ پاسخ: نخواندن قرآن و پناه بردن به تسبیح و ذکر خداوند سبحان برایش بهتر است. پرسش 81: خواندن قرآن ـ‌به غیر از عزایم (سوره‌های دارای سجدۀ واجب)‌ـ برای حائض کراهت دارد. آیا برای او این کراهت ـ‌مثل جنب‌ـ در خواندن بیش از هفت آیه بیشتر است؟ یا وضعیت او به گونۀ دیگری است؟ پاسخ: حتی خواندن یک آیه هم (برای او) کراهت دارد و هر چه بیشتر بخواند کراهتش بیشتر خواهد بود. پرسش 82: و کراهت خواندن بیش از هفت آیه، آیا اگر به عنوان مثال خواندن قرآن برای ارایۀ حق به خواهانش باشد را نیز شامل می‌شود؟ در حالی که به طور معمول آنچه آنها درخواست می‌کنند بیش از هفت آیه را شامل می‌گردد. پاسخ: اگر خواندن قرآن برای بیان حق و دعوت به دین خدا باشد کراهتی برای حائض و جنب نخواهد داشت. پرسش 83: آیا از نظر کراهت داشتن، حکم شنیدن قرآن مانند خواندن قرآن است؟ پاسخ: شنیدن قرآن مکروه نیست. پرسش 84: آیا زن حائضی که به حق ایمان می‌آورد می‌تواند غسل کند؟ یا منتظر می‌ماند تا پاک شود بعد غسل کند؟ پاسخ: می‌تواند غسل کند و بهتر است وقتی پاک شد غسل را تکرار کند؛ یعنی همراه غسل حیض آن غسل را نیز در نیّت خود بیاورد. پرسش 85: زنی در ماه رمضان برای جلوگیری از خون‌ریزی و حیض نشدن قرص می‌خورد. حکمش چیست؟ و اگر برای مدت بسیار کمی در ایام عادت و یا سایر روزها خون ببیند حکمش چه خواهد بود؟ پاسخ: خوردن قرص برای جلوگیری از عادت ماهانه مکروه است، اما اگر در روزهای عادت ماهیانه‌اش سه روز یا بیشتر خون ببیند، خونِ حیض است، حتی اگر کم و منقطع باشد. پرسش 86: اگر نتواند حیض را از استحاضه تمییز دهد و در روزهای استحاضه روزه نگرفته باشد، آیا بر او کفاره واجب است؟ پاسخ: بر او کفاره واجب نیست. پرسش 87: زنی که استحاضه شده است برای هر فریضه تجدید وضو می‌کند. اگر برای نماز ظهر وضو بگیرد و بداند که خونی از او خارج نشده آیا واجب است برای نماز عصر دوباره وضو بگیرد؟ یا همان وضوی اولش کفایت می‌کند؟ پاسخ: واجب نیست و همان وضوی اولش کفایت می‌کند. پرسش 88: زنی در حالت استحاضۀ صغری (استحاضۀ قلیله یا کم) با یک وضو دو نماز ظهر وعصرش را با هم می‌خواند. حتی اگر بفهمد که در بین دو نماز خونریزی کرده است آیا همین حکم برقرار است؟ پاسخ: یک وضو برای خواندن دو نماز پشت سر هم کافی است و اگر خون این استحاضه بعد از وضو چه در نماز ظهر، چه عصر و چه بین آن دو خارج شود، به وضویش اشکالی وارد نمی‌کند. پرسش 89: آیا در استحاضۀ متوسطه یک وضو برای خواندن دو نماز پشت سر هم کافی است؟ پاسخ: یک وضو برای دو نماز پشت سرهم کفایت می‌کند. پرسش 90: اگر نماز صبح را خواند و وضعیتش استحاضۀ قلیله بود سپس هنگام نماز ظهر به استحاضۀ متوسطه تبدیل شود آیا غسل بر او واجب می‌شود؟ یا منتظر نماز صبح روز بعد بماند تا غسل کند؟ پاسخ: واجب نیست در همان هنگام غسل کند بلکه باید برای نماز صبح غسل کند، و اگر عذری داشته باشد یا غسل برای نماز صبح برایش سخت و مشقت‌آور باشد در هر زمان از طول روز که برایش ممکن بود غسل می‌کند، هرچند بهتر است پیش از نماز واجب باشد. پرسش 91: اگر وضعیت به گونه‌ای باشد که باید غسل کند، آیا بعد از غسل باید وضو نیز بگیرد؟ پاسخ: اگر قبل از نماز غسل کند واجب نیست وضو بگیرد و همان غسل برای به جا آوردن نماز کفایت می‌کند. پرسش 92: در صورت استحاضۀ کثیره آیا با یک غسل حتما باید دو نماز را پشت سر هم خواند یا می‌توان بین آنها فاصله انداخت؟ واگر فاصله بیفتد آیا باید پنج بار غسل کرد؟ و اگر به عنوان مثال بعد از غسل نماز ظهر خونی خارج نشود آیا واجب است برای نماز عصر نیز دوباره غسل کند؟ پاسخ: پشت سر هم خواندن نمازها واجب نیست. اگر بین نمازها فاصله بیندازد برای تمام نمازها غسل می‌کند، اما اگر بعد از غسل خونی خارج نشود واجب نیست بار دیگر (برای نماز بعدی) غسل نماید. پرسش 93: در مورد وضعیت استحاضه وارد شده است که برای هر نماز باید پنبه را عوض کند. آیا این تعویض برای تمام نمازها ـ‌حتی با وجود نبودن خون‌ـ لازم است؟ پاسخ: اگر در پنبه خونی نباشد تعویض آن لازم نیست. پرسش 94: در کتاب شرایع آمده است: (اگر خون قبل از ده روز قطع شد بر زن واجب است که با پنبه خود را وارسی کند، اگر پنبه پاک بود باید غسل کند و اگر به خون آغشته شد، زن مبتدئه باید صبر کند تا پاک شود یا اینکه ده روز کامل گردد؛ و زن صاحب عادت معیّن تا سه روز بعد از عادت خود صبر کند سپس غسل نماید، پس اگر تا روز دهم خون دیدن استمرار یابد و قطع شود روزههایی را که از زمان غسل کردن تا روز دهم گرفته، باید قضا کند و اگر بیش از ده روز بود، آنچه را که به جا آورده است مورد قبول است). معنی عبارت ( زن صاحب عادت معیّن .... غسل نماید ) چیست؟ پاسخ: معنی این عبارت: زن صاحب عادت معین پس از تمام شدن روزهای عادتش با پنبه خود را وارسی می‌کند، اگر پنبه پاک باشد باید غسل کند و اگر لکه بینی داشت صبر می‌کند تا پاک شود و غسل کند. اگر پاک نشود یا خون تا سه روز پس از ایام عادتش ادامه داشت، غسل می‌کند. اگر پاک نشد، اگر خون تا روز دهم ادامه داشت و قطع شد، روز‌های از دست رفته‌اش را قضا می‌کند ـ‌چرا که در ایام حیض بوده است‌ـ ولی اگر بیش از آن شد هر چه انجام داده است صحیح است، چرا که او در ایام استحاضه بوده ـ‌یعنی ایام پاکی‌‌ـ و روزهای حیض محسوب نمی‌شده است. پرسش 95: معنی این عبارت که در کتاب شرایع آمده است چیست: (اگر خون بیش از ده روز ادامه یابد، اگر اوصاف خون استحاضه را داشته باشد استحاضه است، در غیر این صورت حیض است. اگر عادت، عددی مشخص داشته باشد، به همان تعداد روز حیض حساب کند وگرنه باید به تعداد روزهای عادت زنان فامیل خود حیض قرار دهد یا اینکه هفت روز حیض به شمار آورد، و اگر باز خون دیدن ادامه بیابد سه روز وارسی کند، سپس مابقی را استحاضه قرار دهد). پاسخ: این عبارت مربوط به نفاس است، و معنی آن: اگر خروج خون از زنی که زایمان کرده ادامه پیدا کند تا آنجا که فراتر از ده روز ـ‌که از روزهای نفاس است‌ـ گردد، به ویژگی‌های خونی که خارج می‌شود نگاه می‌کند؛ اگر ویژگی‌های خون استحاضه را داشته باشد آن را استحاضه به شمار می‌آورد و اگر نباشد آن را حیض محسوب می‌کند. اکنون احکامی را که مربوط به وضعیت حیض بودن است ذکر می‌کنیم: اگر پیش از حامله بودن دارای عادت عددی (تعداد روزهای مشخص) بوده باشد به تعداد همان روزهایی که پیش‌تر حیض می‌شده را حیض و بعد از آن استحاضه به حساب می‌آورد. اگر پیش از حامله بودن عادت عددی مشخصی نداشته باشد اگر زن‌های فامیل نزدیکش عادت یکسانی داشته باشند روزهای حیض را همانند آنها حساب می‌کند ولی اگر متفاوت باشند هفت روز را حیض محسوب می‌کند. اگر خون بعد از روزهای حیضی که مشخص کرده است ادامه یابد، همۀ آنچه بعد از نفاس اتفاق می‌افتد به طور کامل حیض به حساب نمی‌آورد بلکه تنها سه روز بعد از آن را به آن اضافه می‌کند و باقی را استحاضه به شمار می‌آورد. مثالی برای روشن‌تر شدن مطلب: اگر زنی عادتش پنج روز بوده باشد و پس از ولادت فرزندش تا هجده روز خون ببیند، ده روز اول نفاس است و در روز یازدهم به خصوصیات خون دقت میکند، اگر نتوانست تشخیص دهد که خون استحاضه است یا حیض، ابتدا آن را حیض قرار میدهد. اگر بعد از تعداد روزهای عادتش (پنج روز) خون متوقف شد، حیض بوده است و درست فهمیده و چیزی بر عهده‌اش نیست؛ ولی اگر ادامه یافت ـ‌که در این مثال ما به همین صورت است‌ـ فهمیده میشود که حیض نبوده و باید اعمالش را قضا کند به جز سه روز اول بعد از انتهای روزهای نفاس (روزهای یازده و دوازده و سیزده) که ایام وارسی وضعیتش بوده که حکمشان همان حکم ایام حیض میباشد و نمازی که در این سه روز ترک کرده است قضایی ندارد.

-پرسش‌های مربوط به اموات:

پرسش 96: سزاوارترین افراد نسبت به میّت نزدیک‌ترین آنها به میراثش هستند.... آیا این حکم همانند طبقات ارث است و پسر و پدر، بر برادر یا عمو پیشی می‌گیرند؟ اگر مرده، دختر و برادر داشته باشد کدام یک مقدّم است؟ پاسخ: سزاوارتر به میراث، سزاوارتر به میّت است؛ و دختر مقدّم بر برادر است. پرسش 97: اگر میّت چند فرزند باقی بگذارد آیا پدربزرگِ آنها که مؤمن به حق نیست ولایتی بر ازدواج آنها و سایر اموراتشان دارد؟ پاسخ: پاسخ در کتاب ازدواج موجود است. پرسش 98: در چگونگی غسل دادن میّت آمده است که ابتدا سرش را می‌شوید سپس سمت راستش و سپس سمت چپش. آیا رعایت این ترتیب بین دو سمت (راست و چپ) واجب است؟ یا ترتیب، تنها بین سر و بدن باید رعایت شود؟ پاسخ: واجب، فقط رعایت ترتیب بین سر و بدن است. پرسش 99: کسی که مرده‌ای را پس از سرد شدن و پیش از غسل دادنش لمس می‌کند، آیا اگر چیزی با وجود رطوبت با بدنش تماس پیدا کند نجس می‌شود؟ پاسخ: بله، نجس می‌شود. پرسش 100: آیا لمس کردن شهید، غسلِ مسّ میّت را واجب می‌کند؟ پاسخ: غسل مس میّت برای کسی که شهیدی را لمس کند واجب نمی‌شود. پرسش 101: شخصی میّتی را غسل می‌دهد اگر پیش از غسل کردن آن شخص کس دیگری او را لمس کند، آیا نجس می‌شود؟ پاسخ: نجس نمی‌شود. پرسش 102: کفن میّت عبارت است از مِئزَر،([5]) قمیص([6]) و إزار.([7]) حدود هر کدام از این اجزا از نظر پوشاندن بدنِ شخصِ مرده چیست؟ پاسخ: بلندی یا پهنای خاصی در آنها شرط نیست و فقط مجموعۀ آنها باید بدن مرده را بپوشاند و بهتر است هر کدام از آنها بلند و عریض باشد. پرسش 103: حکم تشریح جسد میّت چیست؟ به صورتی که امروزه در بسیاری از بیمارستان‌ها در کشورهای مختلف انجام می‌شود. پاسخ: تشریح جسد میّت جایز نیست مگر در صورتی که شک و تردید در وقوع جُرم یا مرضی وجود داشته باشد که عموم مؤمنان را تهدید می‌کند. پرسش 104: حکم تشریح جسد میّت با هدف یادگیری یا تشخیص علت مرگ یا چیزهای شبیه به آن چیست؟ پاسخ: تشریح جسد میّت برای یادگیری بدون اجازۀ پیشین از او جایز نیست. پرسش 105: آیا ولیّ میّت می‌تواند عضوی از اعضای بدن مرده را به شخص زنده‌ای اهدا کند تا از آن سودی ببرد؟ و یا آن را بفروشد؟ پاسخ: فروش اعضای بدن مجاز نیست، ولی اهدا کردن، جایز است اگر آن ولیّ مؤمن پدر، مادر، پسر یا دختر باشد. پرسش 106: آیا اهدای عضوی از بدن انسان زنده به انسان زندۀ دیگر یا فروش آن جایز است؟ پاسخ: فروختن جایز نیست، ولی اهدا جایز است. پرسش 107: حکم تشییع جنازه توسط زن چیست؟ پاسخ: مکروه است مگر اینکه جنازۀ پیامبر یا وصی یا مؤمنی باشد که پیامبر یا وصی، او را تزکیه (پاک و طاهر) کرده باشد که در این صورت مستحب است. همچنین مستحب است که (زن) در تشییع جنازه‌ای که پیامبر یا وصی آن را تشییع می‌کند، شرکت کند. پرسش 108: حکم تدفینی که امروزه در قبرها به شکل طبقاتی انجام و در آنها بیش از یک مرده دفن می‌شود چیست؟ و حکم مقدار ارتفاع بنای قبر چقدر است؟ نیم متر یا بیشتر؟ پاسخ: دفن کردن به صورت طبقاتی در یک قبر جایز ولی مکروه است. مُرتفع ساختن بنای قبر مکروه است. پرسش 109: پوشیدن لباس سیاه در عزای مرده چه حکمی دارد؟ پاسخ: اشکالی ندارد. پرسش 110: از جمله‌ مستحبات، نوشتن دعای جوشن کبیر روی کفن است. آیا بهتر است با قلم و مرکّب عادی نوشته شود یا با زعفران؟ و تأثیر این دعا بر مرده چیست؟ پاسخ: بهتر است با زعفران نوشته شود و مکروه است با مرکّب سیاه نوشته شود. مرده همان‌طور که از صدقه، نماز و دعا بهره‌مند می‌شود از این دعا نیز بهره‌مند می‌گردد. پرسش 111: آیا گریه و شیون با صدای بلند و زدن بر سر و صورت در عزای مرده جایز است؟ اگر بر اثر این کار صورت سرخ شود یا چیزی شبیه آن ـ‌مثل خراشیدن‌ـ حکمش چیست؟ پاسخ: گریه و شیون با صدای بلند و بر سر و صورت زدن جایز است و اگر سر یا سینه‌اش سرخ شود اشکالی ندارد تا زمانی که آسیبی به دنبال نداشته باشد. برخی کارها حرام هستند مثل اینکه زنی صورتش را بخراشد، موهایش را بکند و مو پریشان کند و همچنین اینکه مردی در عزای مرگ فرزند یا همسرش جامه بدرد. این کارها کفاره‌هایی دارند که در کتاب شرایع بیان شده است. پرسش 112: اگر نداند که شخصی مرده یا دفن شده است آیا می‌تواند نماز وحشت را بعد از یک یا دو شب از وفات آن شخص به جا آورد؟ پاسخ: جایز است و ان شاء الله (مرده) از آن بهره می‌برد اما جای صدقه یا نماز شب اول را نمی‌گیرد.

-طهارت با خاک (تیمّم):

پرسش 113: آیا با داشتن ظن و گمان نسبت به نبودن آب، جست و جوی آب واجب است؟ پاسخ: اگر از نبودن آب اطمینان نداشته باشد باید به جست و جوی آب بپردازد. پرسش 114: کسی که پول آب ندارد یا پرداخت پول آب آنچنان به او زیان می‌رساند که همانند نبودن آب باشد، آیا این دو وضعیت هم به معنی آن است که او باید به همان مقدار مشخص برای زمین مسطح و ناهمواره به جست و جوی آب بپردازد؟ یا این شرایط تیمّم را به دنبال خواهد داشت؟ پاسخ: با وجود این شرایط تیمّم می‌کند. پرسش 115: آیا در تیمّم شرط است که نیت کند تیمّمِ بدل از وضو یا تیمّمِ بدل از غسل انجام می‌دهد؟ پاسخ: بله، شرط است. پرسش 116: آیا در مسح دست‌ها در تیمّم، کیفیت خاصی مطرح است؟ پاسخ: می‌تواند به هر شکلی مسح کند. پرسش 117: آیا تیمّم بر کاشی و سرامیکی که غباری ندارد جایز است؟ پاسخ: در صورت اضطرار جایز است. پرسش 118: آیا می‌تواند روی سنگ یا صخره تیمّم کند؟ یا باید آن را بکوبد و تبدیل به خاک کند و سپس تیمّم نماید؟ پاسخ: می‌تواند روی سنگ یا صخره تیمّم کند. پرسش 119: آیا تیمّم با خاکی که قطراتی آب در آن منتشر شده جایز است؟ یا نه، باید خشک باشد؟ پاسخ: جایز است. پرسش 120: آیا در تیمّم باید انگشتر را بیرون بیاورد؟ آیا باید دقت کند که در تیمّم هیچ حایل و مانعی وجود نداشته باشد؟ پاسخ: در تیمّم واجب نیست انگشتر را بیرون بیاورد. همچنین در تیمّم دقت داشتن بر اینکه حایل و مانع کوچکی وجود نداشته باشد واجب نیست. پرسش 121: آیا با وجود آب و اینکه استفاده از آن آسیب نمی‌رساند، تیمّم می‌تواند به جای غسل مستحب انجام شود؟ پاسخ: نمی‌تواند. پرسش 122: آیا طهارت عضوهای تیمّم ـ‌یعنی پیشانی و دو کف دست‌ـ قبل از تیمّم شرط است؟ پاسخ: پاک بودن عضوهای تیمّم ضروری است. پرسش 123: اگر بر مکلف غسلی واجب باشد و به دلیل بیماری یا عذری دیگر امکان غسل کردن نداشته باشد آیا باید برای اولین مرتبه تیمّم کند و برای سایر نمازها وضو بگیرد؟ یا برای هر نماز تیمّم کند؟ پاسخ: به جای غسل تیمّم می‌کند و تا هنگامی که عذر او باقی است این تیمّمِ بدل از غسل کافی خواهد بود، اما اگر بعد از تیمّم حدث اصغر (خروج باد، ادرار یا مدفوع) از او صادر شد اگر می‌تواند وضو بگیرد، وضو می‌گیرد و اگر نمی تواند وضو بگیرد به جای وضو تیمّم می‌کند. پرسش 124: و اگر به سبب عذری برای نماز ظهر و عصر تیمّم کند و زمان نماز مغرب و عشا فرا برسد و نیز بعد از تیمّم حدثی از او صادر نشده باشد، آیا باید مجدداً تیمّم کند؟ یا می‌تواند به همان تیمّم پیشین اکتفا کند؟ پاسخ: تا هنگامی که عذرش باقی است به همان تیمّم پیشین اکتفا می‌کند. پرسش 125: شخصی با این گمان که وقت برای غسل و نماز کافی نیست به جای غسل تیمّم می‌کند و بعد از اینکه نماز تمام شد برایش روشن می‌شود که وقتِ کافی وجود داشته است. آیا باید غسل کند و نماز را دوباره بخواند؟ پاسخ: غسل می‌کند ونماز را دوباره می‌خواند.

-نجاسات و احكام آن:

پرسش 126: ادرار مصنوعی در آزمایشگاه‌های علمی وجود دارد و از همان ترکیب عناصر شیمیایی که در ادرار طبیعی وجود دارد ترکیب یافته است. آیا نجس محسوب می‌شود؟ پاسخ: نجس محسوب نمی‌شود. پرسش 127: و همچنین (در آزمایشگاه‌ها) فرآیند تفکیک و جداسازی برخی مواد تشکیل دهندۀ عین نجاست ـ‌مانند خون‌ـ را انجام می‌دهند. آیا این اجزای تفکیک شده پاک محسوب می‌شوند یا نجس؟ پاسخ: نجس شمرده نمی‌شوند. پرسش 128: اگر نور خورشید از طریق آینه یا شبیه آن بر زمین نجس بتابد، آیا این کار پس از خشک شدنش برای حکم به پاک بودنش کفایت می‌کند؟ و همچنین در صورتی که خورشید از پشت پنجره بتابد آیا پاک کننده است؟ پاسخ: اگر نور خورشید از طریق آینه یا از پشت پنجره بتابد نیز پاک کننده محسوب می‌شود. پرسش 129: نماز و طهارت زنی که زیاد به بچه‌ها شیر می‌دهد و لباسش از نجاست (ادرار و مدفوع) در امان نیست چه حکمی دارد؟ پاسخ: پاکیزه کردن (تطهیر) لباس نجس برای نماز خواندن با آن لباس واجب است، و اگر نداند لباسش نجس شده است یا نه، بنا را بر این می‌گذارد که لباسش پاک است. برای پاک کردن ادرار بچۀ شیرخوار (پسر) ریختن آب بر روی لباس کفایت می‌کند، و اگر جز همین یک لباس، لباس دیگری نداشته باشد در روز با آن نماز می‌خواند و در شب آن را از ادرار بچۀ شیرخوار پاک می‌نماید. پرسش 130: شخصی برای تطهیر مجرای بول (ادرار) آب جاری را بی‌وقفه می‌ریزد. آیا همین کار برای طهارت کافی است؟ یا باید آن را قطع کند و سپس (دوباره) بریزد؟ پاسخ: ریختن آب به صورت مستمر ـ‌بعد از برطرف شدن عین نجاست‌ـ کفایت می‌کند و دلیلی برای قطع کردن آب وجود ندارد، می‌خواهد آب جاری باشد و یا آب قلیلی باشد که از ظرف می‌ریزد. پرسش 131: اگر بخواهم لباس، فرش یا شبیه آن را از ادرار یا موردی دیگر بشویم حکم شستن آن با آب جاری یا قلیل از نظر تعداد دفعات شستن چیست؟ پاسخ: با آب قلیل باید دو بار شسته شود: اول: از بین بردن عین نجاست و دوم: شستن به جهت تطهیر (پاکیزه کردن). با آب جاری می‌توان به ریختن آب بر روی عین نجاست بسنده نمود تا هنگامی که ویژگی‌های آن از بین برود و آب بر آن غلبه کند، در این صورت آن موضع پاک شمرده می‌شود. پرسش 132: شستن برای از بین بردن عین نجاست آیا جزو شستن‌ها محسوب می‌شود یا خیر؟ پاسخ: پاسخ در جواب پیشین گفته شد. پرسش 133: هنگام شستنِ آن شیء، آنچه به بدن انسان یا لباسش یا چیزی که هنگام شستن در نزدیکی‌اش است برخورد می‌کند حکمش چیست؟ پاسخ: آن را نجس نمی‌کند مگر اینکه آنچه به آن برخورد می‌کند عین نجاست یا آبی که ویژگی‌هایش به ویژگی‌های عین نجاست تغییر کرده است باشد. آبِ متنجّس (نجس شده) نجس است ولی در صورت تماس با چیز دیگر آن را نجس نمی‌کند مگر اینکه خصوصیاتش به خصوصیات عین نجاست تغییر پیدا کرده یا عین نجاست در آن مشخص باشد. پرسش 134: اگر در آب غساله عین نجاست مشخص نباشد یا یکی از خصوصیات سه‌گانه‌اش را نداشته باشد، آیا با این آب می‌توان تطهیر کرد؟ پاسخ: نمی‌توان با آن تطهیر نمود. پرسش 135: چه هنگامی فشردن یا چِلاندن واجب است و چند مرتبه؟ و آیا دست‌ها در هنگام شستن نجس می‌شوند؟ پاسخ: هنگامی که فشردن، ابزاری برای زدودن و از بین بردن عین نجاست باشد واجب است و تعداد مشخصی برایش مطرح نیست؛ چه بسا یک مرتبه کافی باشد و یا دفعات بیشتر. دست نجس می‌شود ولی اگر خودِ دست تا پایان تطهیر به کار گرفته شود، دستش نیز با آنچه شسته می‌شود پاک خواهد شد. پرسش 136: اگر در تطهیر، فشردن شرط باشد آیا فشردن شی‌ء (نجس شده) در حالی که درون آب است کفایت می‌کند؟ یا باید از آب خارج و بعد فشرده شود؟ پاسخ: فشردن آن در حالی که درون آب است کفایت می‌کند. پرسش: تطهیر فرش یا زیرانداز در صورتی که به کف زمین خانه چسبیده باشد چگونه انجام می‌شود؟ پاسخ: با آب قلیل ـ‌همانگونه که پیش‌تر بیان کردم‌ـ باید دو بار شسته شود: شستن برای از بین بردن عین نجاست و شستن برای تطهیر. اگر فرض کنیم بر روی فرشِ ثابت شده (روی زمین) ادرار باشد و بخواهیم با آب قلیل تطهیرش کنیم، به این روش عمل می‌کنیم: بار اول بر روی مکان ادرار آب میریزیم تا آب بر آن غلبه کند، سپس با یک قطعه پارچه یا اسفنج آب را برمیداریم. بار دوم آب را بر موضع نجس می‌ریزیم و بار دیگر آب را با قطعهای اسفنج یا پارچه جمع مینماییم، این کار، همان شستن تطهیر است و بعد از این آن مکان پاک می‌باشد. اما با آب جاری: کافی است یک بار روی موضع نجس آب بریزیم به گونهای که آب بر خصوصیات نجاست غلبه نماید. پرسش 138: تطهیر کف خانه وقتی نجس شود با آب جاری یا قلیل چگونه انجام می‌شود؟ اگر با آب قلیل انجام شود آیا چند مرتبه آب ریختن و جمع کردن آن در شستن اول شرط است؟ پاسخ: پاسخ در پرسش قبلی گفته شد. پرسش 139: تطهیر اشیاء ثابت ـ‌مثل درها و شبیه آن‌ـ در خانه با آب جاری یا قلیل چگونه انجام می‌شود؟ پاسخ: اگر آب جاری بر نجاست و خصوصیات آن غالب شود، آن موضع پاک می‌شود. برای پاک کردن در یا پنجره یا شبیه آن با آب جاری می‌توان آب جاری را بر آن ـ‌به عنوان مثال مکان نجس شده روی در‌ـ ریخت و آن را سایید تا پاک شود، و اگر آب بر نجاست و اوصاف آن غلبه پیدا کند آبی که فرو می‌ریزد پاک است. اما در مورد پاک کردن موضعی روی در یا پنجره که نجس شده است با آب قلیل، ابتدا اسفنجی را در آب پاک فرو میبریم تا پر از آب شود، سپس آن را روی موضع نجس میکشیم تا عین نجاست رفع گردد. سپس بار دیگر اسفنج را با آب پاک شسته، آن را پر از آب میکنیم و بار دیگر بر روی موضع میکشیم که این مرتبه همان شستن تطهیر است و پس از انجام این کار، آن موضع پاک شده است. پرسش 140: پاک کردن تربت سجده (مُهر) وقتی نجاست به آن برسد چگونه است؟ پاسخ: پاسخ پیش‌تر گفته شد. پرسش 141: آیا لباس‌های نجس شده تنها با عملکرد ماشین لباس‌شویی و ریختن آب روی آن بدون فشار دادن پاک می‌شود؟ پاسخ: عملکرد ماشین لباس‌شویی کفایت می‌کند و نیازی به فشردن با دست نیست. پرسش 142: حکم رنگی که بعد از شستن ـ‌به عنوان مثال خون یا مدفوع‌ـ در لباس باقی می‌ماند چیست؟ پاسخ: پاک است. پرسش 143: زمانی که نجاست به چیزی برسد و نجس شود و آن چیز با چیز دیگری تماس پیدا کند، آیا شیء دوم هم نجس می‌شود؟ حکم تماس شیء دوم با سوم ـ‌و به همین ترتیب‌ـ چیست؟ پاسخ: مُتنجّس (شیئی که عین نجاست به آن برخورد کرده) نجس است ولی چیز دیگری با برخورد با آن نجس نمی‌شود مگر اینکه اوصاف آن شیء نجس شده (متنجس) توسط اوصاف عین نجاست تغییر کرده باشد یا نجاست در آن پیدا باشد و یا عین نجاست یا یکی از خصوصیات آن روی متنّجس موجود باشد. پرسش 144: اگر کسی برخی از چیزهایی که متعلق به شخصی دیگر است ـ‌مثل لباس، غذا یا چیزهای دیگر‌ـ را نجس کند آیا واجب است به اطلاع او برساند؟ پاسخ: واجب است به اطلاع او برساند. پرسش 145: معمولا چیزهای شسته شده روی طناب پهن می‌شوند تا خشک شوند. آیا طناب جزو اشیاء ثابت منزل محسوب می‌شود که هنگام نجس شدن با (تابیدن) خورشید پاک می‌شود؟ یا حتما باید با آب پاک شود؟ پاسخ: طناب جزو اشیاء ثابت به حساب نمی‌آید. پرسش 146: حشراتی که از جاهای نجس بیرون می‌آیند و روی فرش‌ها راه می‌روند، آیا آنچه بر رویش راه می‌روند نجس می‌شود؟ پاسخ: آن چیزها نجس نمی‌شوند مگر اینکه (حشرات) نجاست را به صورتی آشکار و قابل دیدن به آن منتقل کنند. پرسش 147: حکم قطعه‌ای گوشت که از اطراف ناخن‌های یا جاهای دیگر انسانی زنده جدا شود ـ‌از نظر نجس بودن‌ـ چیست؟ پاسخ: آنچه از سطح خارجی و قطعات کوچک پوست در اثر زخم‌ها، دُمل‌ها، سوختگی‌ها، کوفتگی‌ها و التهابات یا از اطراف انگشتان یا لب‌ها جدا می‌شود پاک است. پرسش 148: اگر بقایای حیواناتی که خون جهنده دارند ـ‌مثل فضلۀ موش یا شبیه آن‌ـ در برنج یا دیگر پختنی‌ها پیدا شود، چطور می‌توان آن را پاک کرد؟ پاسخ: اول باید ـ‌اگر امکان‌پذیر باشد‌ـ عین نجاست برطرف شود، سپس برنج یک بار شسته می‌شود تا باقی‌ماندۀ عین نجاست برطرف شود، سپس برای مرتبۀ دوم باید شسته شود تا پاک گردد. پرسش 149: و اگر قبل از پخت (نجاستی) در برنج یا مانندِ آن دیده شود چطور؟ آیا واجب است پاک شود؟ پاسخ: اگر نجاستی در خوردنی بیفتد حتما باید آن خوردنی از نجاست پاک گردد. پرسش 150: حکم خون داخل دهان، گوش و بینی چیست؟ پاسخ: خونی که از رگ‌های خونی در اثر جراحت یا خون‌ریزی خارج می‌شود نجس است ـ‌حتی اگر در دهان، گوش یا بینی باشد‌ـ و بلعیدن خونی که در دهان جاری می‌شود جایز نیست و می‌توان دهان را با شستن با آب یا بدون آب (با بیرون انداختن خونی که در دهان است) تطهیر نمود؛ اگر اثرهای خون باقی مانده در آب دهان حل شده و از بین رفته باشد، حکم به طهارت آن می‌شود. در مورد بینی نیز حکم به همین صورت است. پرسش 151: خونی که روی زخم‌ها لخته و خشک می‌شود چه رنگش سیاه شود یا تقریبا همرنگِ پوست شود آیا پاک است؟ پاسخ: خون اگر خشک و رنگش سیاه شود نجس باقی می‌ماند، اما اگر استحاله شود و رنگش تقریبا به پوست رنگ تغییر یابد حکم به طهارتش می‌شود. پرسش 152: حکم خونی که کافر یا ناصبی به مسلمان اهدا می‌کند چیست؟ پاسخ: اشکالی ندارد. پرسش 153: حکم تخم‌مرغی که در آن قطره‌های خون باشد چیست؟ پاسخ: خونِ داخلِ تخم حیوانی که خون جهنده دارد نجس است. پرسش 154: آیا نوشیدن خون حیوانی که به صورت شرعی ذبح شده ـ‌با هدف معالجه‌ـ جایز است؟ پاسخ: جایز نیست. پرسش 155: حکم ماء الشعیر که امروزه نوشیدن آن در کشورهای اسلامی متعارف است چیست؟ پاسخ: اگر جو خیسانده و سپس آب آن پیش از تخمیرش گرفته شود، نوشیدنش جایز است، ولی اگر تخمیر شود نوشیدن آن جایز نیست، و تنها به این دلیل که در کشورهای اسلامی تولید می‌شود حکم به حلال بودنش نمی‌شود. پرسش 156: حکم عصارۀ انگوری که بجوشد ولی دو سومش نرفته باشد چیست؟ آیا بخارش نجس است؟ پاسخ: بخارش پاک است. پرسش 157: مُسکرات مواد مخدرِ جامد مثل حشیش و چیزهای دیگر آیا نجس به حساب می‌آیند؟ پاسخ: نجس محسوب نمی‌شوند اگرچه حرام هستند. پرسش 158: آیا تریاک جزو مست کننده‌های حرام و نجس است؟ پاسخ: هر مُسکری (مست کننده‌ای) ـ‌مایع یا جامد‌ـ حرام است و مصرف آن در حالت اختیار به قصد مستی جایز نیست اما به کارگیری مسکرات برای اهداف پزشکی یا صنعتی جایز است و در این صورت پِیرو نیّت ساخت آن به منظور این نوع استفاده ـ‌حتی اگر مایع باشد‌ـ نجس محسوب نمی‌شود. پرسش 159: عطرهایی که در آن درصدی از الکل وجود دارد چه حکمی دارند؟ پاسخ: اگر الکل به قصد استفادۀ صنعتی ساخته شده باشد و نه برای مستی، پاک محسوب می‌شود و به کارگیری آن در عطرها یا روغن‌ها یا استریل کردن اشکالی ندارد. پرسش 160: و اگر در این خصوص شک و تردید داشته باشیم آیا پرهیز از آن واجب است؟ پاسخ: در صورت وجود شک و تردید پاک محسوب می‌شود و حکم به نجاستش نمی‌شود. پرسش 161: حکم اسپرتوی عراقی یا خارجی (نوعی الکل) چیست؟ از این ماده در رنگ‌آمیزی چوب استفاده می‌شود. حکم طهارت یا نجس بودن آن چیست؟ پاسخ: تمام الکل‌ها پاک هستند مگر آنکه به طور معمول توسط گناهکاران برای مست شدن استفاده شود. پرسش 162: حکم برخی داروهایی که درصد بالایی مخدر دارند چیست؟ پاسخ: به کارگیری و مصرف آن وقتی پزشک متخصص تجویز کند به اندازۀ دوز مصرفی و در بازۀ زمانی که پزشک تجویز کرده، جایز است. پرسش 163: کسی که بیمار است و به پزشک مراجعه می‌کند و پزشک برای او نسخه‌ای نوشته که در آن دارو درصدی از الکل وجود دارد، آیا مصرف اینچنین دارویی جایز است؟ پاسخ: اگر دارو از مست کننده‌ها نباشد و الکلی که در آن به کار رفته برای مست شدن اهل فسق و فجور ساخته نشده باشد، مصرف این دارو جایز است. پرسش 164: چیزهایی که از پوست حیوانات در کشورهای بیگانه ساخته می‌شود ـ‌مثل کیف، ساعت، کفش و دیگر چیزها‌ـ و ذبح شرعی یا دباغی شدن پوست حیوان مشخص نباشد، چه حکمی دارند؟ پاسخ: حکم به ذبح شرعی بودن آن حیوان نمی‌شود. پرسش 165: در مورد پوست‌های وارداتی از کشورهای بیگانه (غیرمسلمان) که از آن لباس‌هایی مثل ژاکت (کاپشن) یا دیگر چیزها مثل کفش و کمربند ساخته می‌شود، حکم پوشیدن آنها در نماز و غیر نماز چیست؟ چرا که ما علم به ذبح شرعی شدن آن حیوان و پاکی‌اش نداریم. پاسخ: حکم به تذکیۀ آن حیوان و پاک بودن (پوست) حیوان نمی‌شود مگر اینکه علم به تذکیه (ذبح شرعی) بودنش حاصل شود. پرسش 166: در برخی خانه‌ها، مبلمان با روکشی از پوست‌هایی وجود دارد که جنسش مشخص نیست. حکم نشستن روی آن و استفاده از آن یا لمس آن با رطوبت چیست؟ پاسخ: پوست حیوان مردار نجس است، اما استفاده از آن و نشستن روی آن و پوشیدنش جایز است و اشکالی ندارد، اما هنگام لمس کردن آن با رطوبت، موضع لمس شده متنجّس می‌شود. پرسش 167: استفاده از مسواکِ ساخته شده از موی حیوان نجس‌العین (دارای نجاست و ناپاکی ذاتی مثل سگ و خوک) چه حکمی دارد؟ پاسخ: موی نجس‌العین، نجس است. استفاده از مسواک ساخته شده از آن اشکالی ندارد اما حتماً باید بعد از استفاده از آن، دهان پاک و تطهیر شود. پرسش 168: در مورد استفاده از دندان‌های مصنوعی و موادی که در پُر کردن و ترمیم دندان‌ها به کار می‌رود، با وجود اینکه بیشتر آنها از کشورهای بیگانه وارد می‌شوند، آیا واجب است از جنس آنها اطلاع بیابیم؟ پاسخ: به دست آوردن اطمینان از نجس نبودن و جایز بودن به کار گیری آنها واجب است. اما در مورد وسایلی که امروزه در بسیاری از کشورهای جهان به کار برده می‌شود، اشکالی در استفاده از آنها وجود ندارد. پرسش 169: گاهی چربی حیوانات حرام گوشت یا نجس در صنایع صابون‌سازی یا برخی مواد آرایشی و کِرِم‌های پوست و بدن و مو به کار گرفته می‌شود. آیا حکم به پاک بودن و جایز بودن استفاده از آنها می‌شود؟ یا در صورت وجود شک و تردید باید پیش از استفاده مطمئن شویم که پاک هستند؟ پاسخ: حکم به پاک بودنش نمی‌شود، مگر اینکه ترکیبش استحاله شده باشد. *‌ * * این آخرین مطلبی است که از پاسخ‌های امام(ع) گردآوری کرده‌ام. والحمد لله رب العالمین و صلی الله علی محمد و آل محمد الائمه و المهدیین و سلم تسلیما کثیرا.