رؤیاها از نگاه علم و دین
کتاب پیشِ‌رو تحقیقی است ارزشمند با موضوع «رؤیاها از نگاه علم و دین». این کتاب توسط جناب آقای احمد حطاب ادهیم فیصلی به‌عنوان پایان‌نامۀ علمی ایشان برای اخذ مدرک دکتری از دانشکدۀ عالی پژوهش‌های دینی و...
کتاب پیشِ‌رو تحقیقی است ارزشمند با موضوع «رؤیاها از نگاه علم و دین». این کتاب توسط جناب آقای احمد حطاب ادهیم فیصلی به‌عنوان پایان‌نامۀ علمی ایشان برای اخذ مدرک دکتری از دانشکدۀ عالی پژوهش‌های دینی و زبان‌شناسی نجف اشرف ارائه شده است. ایشان اساس تحقیق خویش را این گونه معرفی می‌کند: «محتوای عمدۀ این پژوهش به بحث و بررسی پیرامون سردرگمی و اشتباهی می‌پردازد که نظریه‌پردازان روان‌شناسی گرفتارش شده‌اند (چه به‌صورت ناخواسته و چه به‌صورت عمدی و خودخواسته)، ناشی از اینکه رؤیاها فقط عبارت‌اند از انعکاس‌ها و انگیزه‌های روان‌شناختی. این پژوهش بر گروهی از رؤیاهای فراطبیعی یعنی رؤیاهای مربوط به پیشگویی‌ها تمرکز کرده است؛ رؤیاهایی که از نظر کسانی که تمایل چندانی به اعتراف به جهان دیگر ندارند کابوس محسوب می‌شود. این افراد این رؤیاها را نه می‌توانند انکار کنند و نه می‌توانند آن‌ها را با دلیل علمی قابل قبول و منطقی رد کنند؛ بلکه تنها به وضع فرضیه‌ها و نظریه‌هایی برای تفسیر چگونگی ظهور این رؤیاها بسنده کردهاند؛ ولی این فرضیه‌ها موفقیت چندانی کسب نکرده‌اند و همان طور که در فصول این پژوهش خواهیم دید، در برابر نقد و تحلیل، تاب و توان ایستادگی نداشته‌اند. فصل اول به اختصار، به ماهیت رؤیاها بر اساس دیدگاه پزشکی و روان‌شناسی، با توجه به گفته‌های مهم‌ترین دانشمندان روان‌شناس می‌پردازد. فصل دوم ماهیت رؤیاها را از نگاه دینی مطرح می‌کند تا مقایسه بین دو رویکرد در فهم و برداشت از رؤیاها صورت پذیرد، و به این ترتیب مشخص می‌شود که آنچه دین اقرار دارد، به‌هیچ‌وجه مخالفتی با علم ندارد؛ ولی نهایت آنچه وجود دارد عبارت است از اینکه بحث‌های دینی، جنبه‌ای از رؤیاها را به این صورت که مرجع آن، غیبی و ملکوتی است، تفسیر می‌کند، و جنبۀ دیگر را ناشی از انفعالات و واکنش‌های روان‌شناسی می‌داند. در فصل سوم به موضوع «علتی» پرداختم که روان‌شناسان به‌عنوان توجیه این رؤیاهای فراطبیعی (رؤیاهای پیشگویی‌کنندۀ آینده) ارائه داده‌اند و از آن به‌عنوان «ذهن ناهوشیار» تعبیر کردهاند؛ و با وجود اختلاف در این نام‌گذاری‌ها و اختلاف مفاهیم، این توجیه تلاش می‌کند این پدیدۀ «خارق‌العاده» را سطحی جلوه دهد و در نتیجه برگه‌ها را با ترتیبی جدید مرتب کند تا چنین جلوه‌گر نماید که رؤیاها، پدیده‌ای ناشناخته‌اند، و در چهارچوب مطالعات ناشی از تجربیات آزمایشگاهی -به آن شکل مطلوبی که بتواند به این حجم عظیم از پرسش‌ها و اشکالات بغرنج پاسخ بدهد- قرار نمی‌گیرند. در فصل چهارم، پاسخی در برابر دیدگاهی که در فصل سوم عرضه شد تقدیم کرده‌ام؛ و این، با طرح معنایی در برابر ذهن ناهوشیار، از طریق چهارچوبی صورت گرفته است که دین برای سیستم ذهنی و تفکری انسانی، مهم‌ترین مراتب، محور آن و ارتباط آن با رؤیاها مطرح کرده است، و میزان سازگاری این درک و فهم، در برابر آن برداشتی که جبهۀ مقابل برای ضمیر ناخودآگاه: ذهن ناهوشیار و توهمی که به‌عنوان جوابی برای اشکالات بغرنج و پیچیده به تصویر کشیده است، مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرد.» والحمدلله رب العالمین
سخن نهایی دربارۀ حجیت رؤیای خردمندان، جلد 1و2
همان گونه که روایات اهل‌بیت (ع) برای ما روایت می‌کنند، رؤیاها همراه با بنی‌بشر آغاز شد و علت ایجاد رؤیا، اتصال انسان به عالم غیب و جدا‌شدنش از عالم ماده ـ‌که عالم توهم است، نه حقیقت‌ـ بوده است. انسان...
همان گونه که روایات اهل‌بیت (ع) برای ما روایت می‌کنند، رؤیاها همراه با بنی‌بشر آغاز شد و علت ایجاد رؤیا، اتصال انسان به عالم غیب و جدا‌شدنش از عالم ماده ـ‌که عالم توهم است، نه حقیقت‌ـ بوده است. انسان هرگاه ارتباطش با دنیا زیاد شود و با آن انس بگیرد دوری‌اش از آخرت زیاد می‌شود و از آن می‌هراسد. رؤیا پنجره‌ای است که بنی‌آدم را به حقیقت هدایت کرده است و اگر رؤیا نبود بنی‌آدم قطعاً از راه راست منحرف می‌شد؛ پس ایمان به رؤیا مقدار ایمان انسان را به عالم دیگر و در نتیجه ایمان به خداوند سبحان و متعال را منعکس می‌کند، و منظور از رؤیا طبیعتاً رؤیای صادقه است که با قرینه‌هایی، راستی و درستی‌اش تأیید می‌شود. بنابراین اگر راستی رؤیا ثابت شود ـ‌به تصریح روایات‌ـ حجتی الزام‌آور است، ولی اگر چنین نشود به آن اعتنا نمی‌شود؛ اما بیشتر مردم رؤیاها را به‌طور کلی و جزئی تباه کرده، و احکامی صادر کردهاند که خدا هیچ دلیلی برایشان نازل نفرموده است؛ پس گفتند «رؤیا حجت نیست» و عده‌ای دیگر اندکی کوتاه آمدند و گفتند «رؤیا [فقط] حجتی برای صاحبش است»! و حال آنکه در سنت محمد و آل‌محمد (ص) چنین سخنانی راهی ندارد، و آنچه وجود دارد در تضاد کامل با چیزی است که مردم ادعا می‌کنند. این‌ها موضوعاتی است که در این کتاب به آن پرداخته شده تا حقیقت به همان صورتی که هست برای مردم روشن شود. در این کتاب ابتدا به انواع رؤیاها و خواب‌ها پرداخته شده است. سپس به این موضوع که آیا رؤیا حجت است و اینکه چگونه رؤیای دروغین را از رؤیای صادقه بازبشناسیم پرداخته شده و در ادامه رؤیاهای صادقۀ ثبت در طول تاریخ آورده شده و سپس به ارتباط رؤیا با صیحه و صاحب‌الامر پرداخته شده است. در جلد دوم کتاب «سخن نهایی درباره حجیت رؤیای خردمندان» دربارۀ ماهیت رؤیا و رابطه‌اش با تفکر و نیز ارتباط آن با وحی الهی و همچنین حجیت رؤیا و جنبه‌های مختلف حجیت آن صحبت شده و نقشی که رؤیا در شناخت ولایت و ثبات قدم و در دین خدا دارد مورد بررسی قرار گرفته است. و من الله التوفیق.